Arxius de Miscel·lània Zoològica. Volum 13 (2015) Pàgines: 47-163

GBIF: Data paper

Lista patrón de los tiburones, rayas y quimeras (Chondrichthyes, Elasmobranchii, Holocephali) de México

Del Moral-Flores, L. F., Morrone, J. J., Alcocer Durand, J., Espinosa-Pérez, H., Pérez-Ponce De León, G.

DOI: https://doi.org/10.32800/amz.2015.13.0047

Descarregar

PDF

Paraules clau

Condrictis, Elasmobranquis, Batoïdeus, Quimeres, Mèxic

Cita

Del Moral-Flores, L. F., Morrone, J. J., Alcocer Durand, J., Espinosa-Pérez, H., Pérez-Ponce De León, G., 2015. Lista patrón de los tiburones, rayas y quimeras (Chondrichthyes, Elasmobranchii, Holocephali) de México. Arxius de Miscel·lània Zoològica, 13: 47-163, DOI: https://doi.org/10.32800/amz.2015.13.0047

Data de recepció:

23/10/2015

Data d'acceptació:

12/02/2016

Data de publicació:

12/04/2016

Compartir

Visites

4307

Descàrregues

352

Resumen 

Lista patrón de los tiburones, rayas y quimeras (Chondrichthyes, Elasmobranchii, Holocephali) de México
Se presenta una relación de las especies de tiburones, rayas y quimeras (condrictios) que han sido registradas en las aguas territoriales de México, basada en revisiones de bases de datos, literatura, examen físico de los especímenes de colecciones científicas y registros de ejemplares recolectados en trabajos de campo durante los últimos cuatro años y que no han sido publicados. La relación contiene información de 214 especies de condrictios que, como mínimo, se han registrado en las aguas marinas y salobres de México, pertenecientes a 84 géneros, 40 familias y 14 órdenes. Se incluyen ocho especies de quimeras, 95 de batoideos y 111 de tiburones. La condrictiofauna mexicana es una de las más ricas del mundo, con el 17,3% o más de las especies conocidas. Además, 16 especies se incluyen por su probable presencia en México debido a sus patrones de distribución.

Datos publicados en GBIF [Doi:10.15470/hrl1kv]

Palabras clave: Condrictios, Elasmobranquios, Batoideos, Quimeras, México

Abstract

Checklist of sharks, rays and chimaeras (Chondrichthyes, Elasmobranchii, Holocephali) from Mexico
We present an annotated checklist of the species of sharks, rays and chimaeras (chondrichthyan fishes) occurring in Mexican waters, based on a thorough review of the literature and electronic database searches, examination of museum collection specimens, and unpublished records obtained during fieldwork conducted in the last four years. The checklist contains information of at least 214 species of chondrichthyan fishes that occur in Mexican marine and brackish waters, assigned to 84 genera, 40 families and 14 orders. It includes eight species of chimaeras, 95 batoids and 111 sharks. Condrichthyan fauna in Mexico is one of the richest in the world, with almost 17.3% of the known species. An additional  16 species are included  as their occurrence in Mexican marine waters is probable according to distributional patterns.

Data published through GBIF [Doi:10.15470/hrl1kv]

Key words: Chondrichthyes, Elasmobranchs, Batoids, Chimaeras, Mexico

Resum 

Llista patró dels taurons, rajades i quimeres (Chondrichthyes, Elasmobranchii, Holocephali) de Mèxic
Es presenta una relació de les espècies de taurons, rajades  i quimeres (condrictis) que han estat registrades a les aigües territorials de Mèxic, basada en revisions de bases de dades, literatura, examen físic dels espècimens de col·leccions científiques i registres d’exemplars recol·lectats en treballs de camp durant els darrers quatre anys i que no han estat publicats. La relació conté informació de 214 espècies de condrictis que, com a mínim, han estat registrades a les aigües marines i salobroses de Mèxic, pertanyents a 84 gèneres, 40 famílies i 14 ordres. S’hi inclouen vuit espècies de quimeres, 95 de batoïdeus i 111 de taurons. La condrictiofauna mexicana és una de les més riques del món, amb el 17,3% o més de les espècies conegudes. A més a més, s’ hi inclouen 16 espècies que és probable que siguin presents a Mèxic atesos els seus patrons de distribució.

Dades publicades a GBIF [Doi:10.15470/hrl1kv]

Paraules clau: Condrictis, Elasmobranquis, Batoïdeus, Quimeres, Mèxic

Introducción

Los peces representan al grupo de vertebrados con el mayor número de especies en el mundo. Los tiburones y batoideos (p. ej., rayas, mantas, torpedos) pertenecen a la clase Elasmobranchii y las quimeras a la clase Holocephali (Eschmeyer & Fong, 2015). En la actualidad, ambos grupos están representados por cerca de 1.237 especies válidas (Eschmeyer & Fong, 2015). Se caracterizan por presentar un endoesqueleto cartilaginoso con calcificación prismática, dentículos dérmicos o escamas placoides y aletas pélvicas modificadas en machos (mixopterigios) adaptadas a la fertilización interna, entre otras características distintivas (Grogan & Lund, 2004).

México se considera un país megadiverso (Sarukhán et al., 2009Martínez-Meyer et al., 2014) y las estimaciones refieren que el país posee del 10 al 12% de las especies vivas de todo el mundo (Llorente-Bousquets & Ocegueda, 2008). En el caso de los peces, hasta el momento, se han registrado 2.763 especies, de las cuales 2.224 son marinas (Espinosa-Pérez, 2014); sin embargo aún se carece de un registro fiel para los principales grupos de la ictiofauna mexicana, como es el caso de los condrictios.

La primera descripción de un condrictio en México se realizó en el siglo XVIII (Castro-Aguirre et al., 1999Del Moral-Flores & Pérez-Ponce de León, 2013); sin embargo, hasta principios de 1950 los ictiólogos mexicanos no comienzan el estudio formal de la biología de los condrictios, incluyendo su sistemática, biogeografía, ecología, pesquería y conservación. Pocos trabajos han tratado de resumir la información hasta ahora dispersa de la distribución de los condrictios que habitan en aguas mexicanas, las que representan una parte del Atlántico occidental y del Pacífico oriental (p.ej., Castro-Aguirre & Espinosa-Pérez, 1996 para los Batoidei; Espinosa-Pérez et al., 2004 para Selachii). A partir de estas contribuciones, el conocimiento de la condrictiofauna sigue en aumento con la descripción de nuevas especies y la adición de nuevos registros (p.ej., James et al., 2009González-Acosta et al., 2010Ruiz-Campos et al., 2010Castillo-Géniz et al., 2012Wakida-Kusunoki & Anda-Fuente, 2012Mejía-Mercado et al., 2013Del Moral-Flores et al., 2013a2913b2015).

El objetivo del presente trabajo es actualizar la composición específica de la condrictiofauna que habita en México, así como sus datos de distribución, siendo el punto de partida para analizar los patrones de riqueza de especies y biogeográficos que puedan ser útiles para la futura planificación de estrategias de conservación regional.

Material y métodos

La relación se presenta en orden filogenético, siguiendo el esquema de clasificación propuesto por Compagno (1999), con modificaciones propuestas por Iglesias et al. (2005)Nelson (2006)Didier et al. (2012)Ebert et al. (2013)van der Laan et al. (2014) y Eschmeyer & Fong (2015). Los géneros y especies de cada grupo están ordenados de manera alfabética. El estatus taxonómico de las especies sigue a Eschmeyer (2015) excepto cuando se indique.

En el recuento de las especies que habitan en México, se presenta el nombre científico seguido por su autoridad y año de publicación, además del nombre común en inglés y en castellano. Se agrega un resumen taxonómico, seguido de registros aportados por referencias y de los especímenes mexicanos depositados en colecciones (organizados alfanuméricamente por el estado de la República Mexicana, que se resalta en color) y listados por localidades (organizadas de manera alfabética). Se indican entre paréntesis el acrónimo y el número de catalogación. Un asterisco después del número indica los especímenes que fueron examinados físicamente para confirmar su identidad. También se agrega una nota de su implicación económica y, finalmente, su estado de conservación de acuerdo con la Lista Roja de la Unión Internacional para la Conservación de la Naturaleza (IUCN, por sus siglas en inglés).

Se reunió información de las bases de datos de las siguientes colecciones científicas mexicanas:

  • CIBN. Colección Ictiológica del Centro de Investigaciones Biológicas del Noroeste
  • CI-CICIMAR. Colección Ictiológica, Centro Interdisciplinario de Ciencias Marinas, Instituto Politécnico Nacional (IPN)
  • CIICMYL-P. Colección Ictiológica del Instituto de Ciencias del Mar y Limnología, Universidad Nacional Autónoma de México (UNAM)
  • CRP-CIIDIR. Colección Regional de Peces, Centro Interdisciplinario de Investigación para el Desarrollo Integral Regional, IPN, Oaxaca
  • CMR. Colección de Material Reciente, Museo María del Carmen Perrilliat M., Colección Nacional de Paleontología, Instituto de Geología, UNAM
  • CNPE-IBUNAM. Colección Nacional de Peces, Instituto de Biología, UNAM
  • CIFES-I. Colección Ictiológica de la Facultad de Estudios Superiores Iztacala, UNAM
  • CP-UMSNH. Colección de Peces, Universidad Michoacana de San Nicolás de Hidalgo
  • CP-UMAR. Colección de Peces del Laboratorio de Ictiología y Pesquerías de la Universidad del Mar, campus Puerto Ángel
  • DIGADOC-P. Colección Biológica de la Secretaría de Marina-Armada de México, Dirección General Adjunta de Oceanografía, Hidrografía y Meteorología
  • ENCB-IPN-LEM. Colección del Laboratorio de Ecología Marina, Escuela Nacional de Ciencias Biológicas, IPN
  • MHN-UABCS. Museo de Historia Natural, Universidad Autónoma de Baja California Sur
  • UABC. Colección de Peces, Universidad Autónoma de Baja California
  • UAEM. Colección de Peces Edmundo Díaz Pardo, Universidad Autónoma del Estado de Morelos.

Las colecciones de museos extranjeros donde se conservan especímenes mexicanos son, por sus acrónimos y siglas en inglés (Sabaj Pérez, 2013):

  • AM. Australian Museum
  • ANSP. The Academy of Natural Science
  • CAS. California Academy of Sciences
  • CMNFI. Canadian Museum of Nature Fish Collection
  • CUMV. Cornell University Museum of Vertebrates
  • FMNH. Field Museum of Natural History
  • GCRL. Gulf Coast Research Laboratory, The University of Southern Mississippi
  • HUMZ. The Hokkaido University Museum, Fisheries Science Center
  • KPM. Kanagawa Prefectural Museum of Natural History
  • LACM. Los Angeles County Museum
  • MCZ. Museum of Comparative Zoology, Harvard University
  • MSUM. Michigan State University Museum
  • NCSM. North Carolina Museum of Natural Sciences
  • NRM. Naturhistoriska riksmuseet, Department of Vertebrate Zoology, Stockholm
  • OS. Oregon State University
  • ROM. Royal Ontario Museum
  • SBMNH. Santa Barbara Museum of Natural History
  • SIO. Scripps Institution of Oceanography, Marine Vertebrate Collection
  • TCWC. Texas Cooperative Wildlife Collection, Texas A&M University
  • TNHC. Texas Natural History Collection
  • UAMZ. University of Alberta, Museum of Zoology, Edmonton, Alberta
  • UBC. University of British Columbia
  • UCLA. University of California at Los Angeles
  • UF. University of Florida, Florida Museum of Natural History
  • UMMZ. University of Michigan Museum of Zoology
  • USNM. National Museum of Natural History, Smithsonian Institution
  • YPM. Yale University, Peabody Museum of Natural History
  • ZMH. Zoological Museum Hamburg
  • ZMUC. Københavns Universitet, Zoologisk Museum (con acceso al portal web de Fishnet2, www.fishnet2.org [19 I 2014]; portal de Global Biodiversity Information Facility, www.gbif.org [20 I 2014]; database VertNet Porta, http://vertnet.org/index.php [20 I 2014]).

A fin de ilustrar la lista anotada, se presentan una serie de fotografías de especies representativas de los condrictios mexicanos depositados en las colecciones nacionales. Las figuras numeradas están organizadas en láminas donde cada letra corresponde al nombre de la especie.

La base de datos (anexo y GBIFdoi:10.15470/hrl1kv) está constituida por las acotaciones: información taxonómica actual, información taxonómica antigua, número de registro de los ejemplares o lote, número de ejemplares, lugar de recolección, coordenadas geográficas, fecha de recolección. Consta de 2.877 registros, correspondientes a 14 órdenes, 38 familias y 78 géneros.

Del_Moral-Flores_et_al_anexo_Checklist_of_sharks_rays_and_chimaeras_from_Mexico

Anexo. Lista patrón de los tiburones, rayas y quimeras (Chondrichthyes, Elasmobranchii, Holocephali) de México. Annex. Checklist of sharks, rays and chimaeras (Chondrichthyes, Elasmobranchii, Holocephali) from Mexico.

Resultados

La condrictiofauna de México está compuesta por 214 especies (111 tiburones, 95 rayas y 8 quimeras). El listado de especies es el siguiente:

Chondrichthyes Huxley, 1880
Clase Holocephali Bonaparte, 1832
Orden Chimaeriformes Patterson, 1965
Familia Rhinochimaeridae Garman, 1901

Harriotta haeckeli Karrer, 1972
Harriotta raleighana Goode & Bean, 1895
Rhinochimaera atlantica  Holt & Byrne, 1909

Familia Chimaeridae Bonaparte, 1831

Hydrolagus alberti Bigelow & Schroeder, 1951 (fig. 1A)
Hydrolagus colliei (Lay & Bennett, 1839)
Hydrolagus macrophthalmus De Buen, 1959
Hydrolagus melanophasma James, Ebert, Long & Didier, 2009
Hydrolagus mirabilis (Collett, 1904) (fig. 1B)

Figura 1. Algunas especies de la familia Chimaeridae de México

Fig. 1. Especies de la familia Chimaeridae de México: A. Hydrolagus alberti (CNPE-IBUNAM 16515; macho; 74,7 cm de LT); B. H. mirabilis (CNPE-IBUNAM 16957, hembra, 44,5 cm de LT).
Fig. 1. Species of Chimaeridae from Mexico: A. Hydrolagus alberti (CNPE-IBUNAM 16515; male; 74.7 cm of LT); B. H. mirabilis (CNPE-IBUNAM 16957, female, 44.5 cm of LT).

 

Clase Elasmobranchii Müller, 1845
Infraclase Euselachii Hay, 1902
División Neoselachii Compagno, 1977
Subdivisión Selachii (= Selachimorpha)
Superorden Squalomorphi Compagno, 1973
Orden Hexanchiformes Garman, 1913
Familia Chlamydoselachidae Garman, 1884

Chlamydoselachus anguineus Garman, 1884

Familia Hexanchidae Gray, 1851

Heptranchias perlo (Bonnaterre, 1788) (figs. 2A, 2B)
Hexanchus griseus (Bonnaterre, 1788)
Hexanchus nakamurai Teng, 1962
Notorynchus cepedianus (Péron, 1807) (fig. 2C)

Figura 2. Algunas especies de Hexanchidae de México

Fig. 2. Especies de Hexanchidae de México: A. Heptranchias perlo (CNPE-IBUNAM 16526, hembra); B. Mandíbula de Heptranchias perlo (CMR-73, hembra); C. Mandíbula de Notorynchus cepedianus (CNPE-IBUNAM 16853).
Fig 2. Species of Hexanchidae from Mexico: A. Heptranchias perlo (CNPE-IBUNAM 16526, female); B. Jaws of Heptranchias perlo (CMR-73, female); C. Jaws of Notorynchus cepedianus (CNPE-IBUNAM 16853).

 

Orden Echinorhiniformes De Buen, 1926
Familia Echinorhinidae Gill, 1862

Echinorhinus brucus (Bonnaterre, 1788)
Echinorhinus cookei Pietschmann, 1928

Orden Squaliformes Goodrich, 1909
Familia Squalidae Blainville, 1816

Cirrhigaleus asper (Merret, 1973)
Squalus cubensis Howell-Rivero, 1936 (figs. 3A-3C)
Squalus mitsukurii Jordan & Snyder, 1903
Squalus suckleyi (Girard, 1854)

Figura 3. Squalus cubensis, una especie de Squalidae de México

Fig. 3. Squalus cubensis, una especie de Squalidae de México: A. Vista lateral (CNPE-IBUNAM, sin catalogar, macho); B. Vista dorsal (CNPE-IBUNAM 9868, hembra); C. Vista ventral de la región cefálica (CNPE-IBUNAM 9868, hembra).
Fig. 3. Squalus cubensis, one species of Squalidae from Mexico: A. Lateral view (CNPE-IBUNAM, uncat., male); B. Dorsal view (CNPE-IBUNAM 9868, female); C. Ventral view of the head (CNPE-IBUNAM 9868, female).

 

Familia Centrophoridae Bleeker, 1859

Centrophorus niaukang Teng, 1959
Centrophorus aff. tessellatus Garman, 1906
Centrophorus sp.
Centrophorus uyato
 (Rafinesque, 1810)

Familia Etmopteridae Fowler, 1934

Centroscyllium nigrum Garman, 1899
Etmopterus bullisi Bigelow & Schroeder, 1957 (fig. 4A)
Etmopterus hillianus (Poey, 1861)
Etmopterus schultzi Bigelow, Schroeder & Springer, 1953 (fig. 4B)
Etmopterus virens Bigelow, Schroeder & Springer, 1953

Figura 4. Algunas especies de Etmopteridae de México

Fig. 4. Especies de Etmopteridae de México: A. Etmopterus bullisi, macho (superior: CNPE-IBUNAM 7007) y hembra (inferior: CNPE-IBUNAM 7008); B. E. schultzi, macho (superior: CNPE-IBUNAM 11177) y embrión (inferior: CNPE-IBUNAM 17991).
Fig. 4. Species of Etmopteridae from Mexico: A. Etmopterus bullisi, male (upper: CNPE-IBUNAM 7007) and female (lower: CNPE-IBUNAM 7008); B. E. schultzi, male (upper: CNPE-IBUNAM 11177) and embryo (lower: CNPE-IBUNAM 17991).

 

Familia Somniosidae Jordan, 1888

Centroscymnus owstoni Garman, 1906
Somniosus pacificus Bigelow & Schroeder, 1944
Zameus squamulosus (Günther, 1877) (figs. 5A-5C)

Figura 5. Zameus squamulosus una especie de la familia Somniosidae de México

Fig. 5. Zameus squamulosus, una especie de la familia Somniosidae de México: A. Vista lateral (CNPE-IBUNAM 14609, hembra, 29, 5 cm de LT); B. Vista lateral de la región cefálica; C. Vista ventral de la cabeza (CNPE-IBUNAM 14608, hembra, 33 cm de LT).
Fig. 5. Zameus squamulosus. a one species of Somniosidae from Mexico: A. Lateral view (CNPE-IBUNAM 14609, female, 29.5 cm TL); B. Llateral view of cephalic region; C. Ventral view of the head (CNPE-IBUNAM 14608, female, 33 cm TL).

 

Familia Oxynotidae Gill, 1872

Oxynotus caribbaeus Cervigón, 1961 (figs. 6A-6C)

Fig. 6. Oxynotus caribbaeus único representante de la familia Oxynotidae en México

Fig. 6. Oxynotus caribbaeus, único representante de la familia Oxynotidae en México (CNPE-IBUNAM 7006, macho, 43,7 cm de LT): A. Vista lateral; B. Vista dorsal de la región cefálica; C. Región oral.
Fig. 6. Oxynotus caribbaeus, only representative of Oxynotidae from Mexico (CNPE-IBUNAM 7006, male, 43.7 cm of LT): A. Lateral view; B. Dorsal view of cephalic region; C. Oral region.

 

Familia Dalatiidae Gray, 1851

Dalatias licha (Bonnaterre, 1788)
Euprotomicrus bispinatus (Quoy & Gaimard, 1824)
Isistius brasiliensis (Quoy & Gaimard, 1824)
Isistius plutodus Garrick & Springer, 1964
Squaliolus laticaudus Smith & Radcliffe, 1912

Orden Squatiniformes Jordan, 1923
Familia Squatinidae Bonaparte, 1838

Squatina californica Ayres, 1859 (fig. 7A)
Squatina dumeril Lesueur, 1818
Squatina heteroptera Castro-Aguirre, Espinosa-Pérez & Huidobro-Campos, 2007 (fig. 7B)
Squatina mexicana Castro-Aguirre, Espinosa-Pérez & Huidobro-Campos, 2007

Fig. 7. Algunas especies de Squatinidae de México

Fig. 7. Especies de Squatinidae de México: A. Squatina californica (CNPE-IBUNAM 17067, macho); B. S. heteroptera (CNPE-IBUNAM, sin catalogar, macho).
Fig. 7. Species of Squatinidae from Mexico: A. Squatina californica (CNPE-IBUNAM 17067, male); B. S. heteroptera (CNPE-IBUNAM, uncat., male).

 

Superorden Galeomorphi Compagno, 1973
Orden Heterodontiformes Garman, 1885
Familia Heterodontidae Gray, 1851

Heterodontus francisci (Girard, 1854)
Heterodontus mexicanus Taylor & Castro-Aguirre, 1972 (figs. 8A-8C)
Heterodontus sp.

Fig. 8. Heterodontus mexicanus una especie representativa de Heterodontidae en México

Fig. 8. Heterodontus mexicanus, una especie representativa de Heterodontidae en México: A. Vista lateral (CNPE-IBUNAM 9510, macho, 53,5 cm de LT); B. Cáscara del huevo de una especie de Heterodontus (CNPE-IBUNAM); C. Mandíbula de H. mexicanus (CMR-41).
Fig. 8. Heterodontus mexicanus, one species of Heterodontidae from Mexico: A. Lateral view (CNPE-IBUNAM 9510, male, 53.5 cm TL); B. Egg case of a species of Heterodontus (CNPE-IBUNAM); C. Jaw of H. mexicanus (CMR-41).

 

Orden Orectolobiformes Compagno, 1973
Familia Ginglymostomatidae Gill, 1862

Ginglymostoma cirratum (Bonnaterre, 1788) (fig. 9A)
Ginglymostoma unami Del Moral-Flores, Ramírez-Antonio, Angulo & Pérez Ponce de León, 2015 (fig. 9B)

Fig. 9. Algunas especies de Ginglymostomatidae de México

Fig. 9. Especies de Ginglymostomatidae de México: A. Ginglymostoma cirratum (CIICMYL-P311.03, hembra); B. Ginglymostoma unami (CNPE-IBUNAM, sin catalogar, hembra).
Fig. 9. Species of Ginglymostomatidae from Mexico: A. Ginglymostoma cirratum (CIICMYL-P311.03, female); B. Ginglymostoma unami (CNPE-IBUNAM, uncat., female).

 

Familia Rhincodontidae Müller & Henle, 1839

Rhincodon typus Smith, 1828

Orden Lamniformes Garman, 1885
Familia Odontaspididae Müller & Henle, 1839

Carcharias taurus Rafinesque, 1810
Odontaspis ferox (Risso, 1810)
Odontaspis noronhai (Maul, 1955)

Familia Pseudocarchariidae Compagno, 1973

Pseudocarcharias kamoharai (Matsubara, 1936)

Familia Megachasmidae Taylor, Compagno & Struhsaker, 1983

Megachasma pelagios Taylor, Compagno & Struhsaker, 1983

Familia Alopiidae Bonaparte, 1838

Alopias pelagicus Nakamura, 1935 (fig. 10A)
Alopias superciliosus (Lowe, 1841) (fig. 10B)
Alopias vulpinus (Bonnaterre, 1788)

Fig. 10. Algunas especies de la familia Alopiidae en México

Fig. 10. Especies de la familia Alopiidae en México: A. Alopias pelagicus (CNPE-IBUNAM 9512, hembra, 59 cm de LT); B. A. superciliosus (CNPE-IBUNAM, sin catalogar, hembra).
Fig. 10. Species of Alopiidae from Mexico: A. Alopias pelagicus (CNPE-IBUNAM 9512, female, 59 cm of LT); B. A. superciliosus (CNPE-IBUNAM, uncat., female).

 

Familia Cetorhinidae Gill, 1862

Cetorhinus maximus (Gunnerus, 1765)

Familia Lamnidae Müller & Henle, 1838

Carcharodon carcharias (Linnaeus, 1758) (fig. 11A)
Isurus oxyrinchus Rafinesque, 1810 (fig. 11B)
Isurus paucus Guitart Manday, 1966
Lamna ditropis Hubbs & Follett, 1947

Fig. 11. Algunas especies de Lamnidae de México

Fig. 11. Especies de Lamnidae de México: A. Mandíbula de Carcharodon carcharias (CNPE-IBUNAM 16858); B. Mandíbula de Isurus oxyrinchus (CNPE-IBUNAM 16852).
Fig. 11. Species of Lamnidae from Mexico: A. Jaw of Carcharodon carcharias (CNPE-IBUNAM 16858); B. Jaw of Isurus oxyrinchus (CNPE-IBUNAM 16852).

 

Orden Carcharhiniformes Garman, 1913
Familia Pentanchidae Smith, 1912

Apristurus brunneus (Gilbert, 1892)
Apristurus kampae Taylor, 1972
Apristurus laurussoni (Saemundsson, 1922) (fig. 12A)
Apristurus nasutus De Buen, 1959
Apristurus parvipinnis Springer & Heemstra, 1979
Apristurus riveri Bigelow & Schroeder, 1944
Cephalurus cephalus (Gilbert, 1892) (fig. 12B)
Galeus arae (Nichols, 1927) (fig. 12C)
Galeus piperatus Springer & Wagner, 1966 (fig. 12D)
Parmaturus campechiensis Springer, 1979
Parmaturus xaniurus (Gilbert, 1892)

Algunas especies de la familia Pentanchidae en México

Fig. 12. Especies de la familia Pentanchidae en México: A. Apristurus laurussoni (CNPE-IBUNAM 16604); B. Cephalurus cephalus (CNPE-IBUNAM 15669); C. Galeus arae (CNPE-IBUNAM 7003); D. G. piperatus (CNPE-IBUNAM 17356).
Fig. 12. Species of Pentanchidae fromMexico: A. Apristurus laurussoni (CNPE-IBUNAM 16604); B. Cephalurus cephalus (CNPE-IBUNAM 15669); C. Galeus arae (CNPE-IBUNAM 7003); D. G. piperatus (CNPE-IBUNAM 17356).

 

Familia Scyliorhinidae Gill, 1862

Cephaloscyllium ventriosum (Garman, 1880) (figs. 13A-13C)
Scyliorhinus hesperius Springer, 1966
Scyliorhinus meadi Springer, 1966
Scyliorhinus retifer Garman, 1881 (figs. 13D, 13E)

Fig. 13. Ciertas especies de Scyliorhinidae en México

Fig. 13. Especies de Scyliorhinidae en México. Cephaloscyllium ventriosum: A. Vista dorsal (CNPE-IBUNAM, sin catalogar); B. Vista ventral de la cabeza (CNPE-IBUNAM, sin catalogar); C. Mandíbula (CMR-85). Scyliorhinus retifer: D. Vista lateral (CNPE-IBUNAM, sin catalogar); E. Vista dorsal de la región cefálica (CNPE-IBUNAM sin catalogar).
Fig. 13. Species of Scyliorhinidae from Mexico. Cephaloscyllium ventriosum: A. Dorsal view (CNPE-IBUNAM, uncat.); B. Ventral view of the head (CNPE-IBUNAM, uncat.); C. Jaw (CMR-85). Scyliorhinus retifer: D. Lateral view (CNPE-IBUNAM, uncat.); E. Dorsal view of the cephalic region (CNPE-IBUNAM, uncat.).

 

Familia Triakidae Gray, 1851

Galeorhinus galeus (Linnaeus, 1758)
Mustelus albipinnis Castro-Aguirre, Antuna-Mendiola, González-Acosta & de la Cruz-Agüero, 2005 (fig. 14A)
Mustelus californicus Gill, 1864 (fig. 14B)
Mustelus canis (Mitchill, 1815)
Mustelus dorsalis Gill, 1864
Mustelus henlei (Gill, 1863) (fig. 14C)
Mustelus higmani Springer & Lowe, 1963
Mustelus lunulatus Jordan & Gilbert, 1882 (fig. 14D)
Mustelus norrisi Springer, 1939
Mustelus sinusmexicanus Heemstra, 1997
Triakis semifasciata Girard, 1854 (fig. 14E)

Fig. 14. Algunas especies de la familia Triakidae en México

Fig. 14. Especies de la familia Triakidae en México: A. Mustelus albipinis (CNPE-IBUNAM 12738, vista lateral y ventral de la región cefálica); B. M. californicus (CNPE-IBUNAM 3271, vista lateral y ventral de la región cefálica); C. M. henlei (CNPE-IBUNAM 17582, vista lateral; CNPE-IBUNAM 9489, región cefálica); D. M. lunulatus (CNPE-IBUNAM 17479: vista lateral y ventral cefálica); E. Triakis semifasciata (CNPE-IBUNAM 3759: vista lateral y ventral cefálica); F. Mustelus sp. (CMR-109, mandíbula).
Fig. 14. Species of Triakidae from Mexico: A. Mustelus albipinis (CNPE-IBUNAM 12738, lateral and ventral view of the cephalic region); B. M. californicus (CNPE-IBUNAM 3271, lateral and ventral view of the cephalic region); C. M. henlei (CNPE-IBUNAM 17582, lateral view; CNPE-IBUNAM 9489, central view of the cephalic region); D. M. lunulatus (CNPE-IBUNAM 17479: lateral and ventral view of the cephalic region); E. Triakis semifasciata (CNPE-IBUNAM 3759: lateral and ventral view of cephalic region); F. Mustelus sp. (CMR-109, jaw).

 

Familia Carcharhinidae Jordan & Evermann, 1896

Carcharhinus acronotus (Poey, 1860) (fig. 15A)
Carcharhinus albimarginatus (Rüppell, 1837)
Carcharhinus altimus (Springer, 1950) (fig. 15B)
Carcharhinus brachyurus (Günther, 1870)
Carcharhinus brevipinna (Müller & Henle, 1839) (fig. 15C)
Carcharhinus cerdale Gilbert, 1898 (fig. 15D)
Carcharhinus falciformis (Muller & Henle, 1839)
Carcharhinus galapagensis (Snodgrass & Heller, 1905)
Carcharhinus isodon (Müller & Henle, 1839)
Carcharhinus leucas (Müller & Henle, 1839) (fig. 15E)
Carcharhinus limbatus (Müller & Henle, 1839)
Carcharhinus longimanus (Poey, 1861)
Carcharhinus obscurus (Lesueur, 1818)
Carcharhinus perezii (Poey, 1876)
Carcharhinus plumbeus (Nardo, 1827)
Carcharhinus porosus (Ranzani, 1839)
Carcharhinus signatus (Poey, 1868)
Galeocerdo cuvier (Péron & Lesueur, 1822)
Nasolamia velox (Gilbert, 1898b)
Negaprion brevirostris (Poey, 1868)
Negaprion fronto (Jordan & Gilbert, 1882)
Prionace glauca (Linnaeus, 1758)
Rhizoprionodon longurio (Jordan & Gilbert, 1882)
Rhizoprionodon porosus (Poey, 1861)
Rhizoprionodon terraenovae (Richardson, 1836)
Triaenodon obesus (Rüppell, 1837)

Fig. 15. Especies de Carcharhinidae en México: A. Mandíbula de Carcharhinus acronotus (CMR-296); B. Mandíbula de C. altimus (CMR-310); C. Mandíbula de C. brevipinna (CMR-322); D. Mandíbula de C. cerdale (CMR 509); E. Mandíbula de C. leucas (CMR-387); F. Mandíbula de C. limbatus (CMR-434); G. Vista lateral de C. limbatus (CNPE-IBUNAM, sin catalogar). Fig. 15. Species of Carcharhinidae from Mexico: A. Jaw of Carcharhinus acronotus (CMR-296); B. Jaw of C. altimus (CMR-310); C. Jaw of C. brevipinna (CMR-322); D. Jaw of C. cerdale (CMR 509); E. Jaw of C. leucas (CMR-387); F. Jaw of C. limbatus (CMR-434); G. Lateral view of C. limbatus (CNPE-IBUNAM, uncat.).

Fig. 15. Especies de Carcharhinidae en México: A. Mandíbula de Carcharhinus acronotus (CMR-296); B. Mandíbula de C. altimus (CMR-310); C. Mandíbula de C. brevipinna (CMR-322); D. Mandíbula de C. cerdale (CMR 509); E. Mandíbula de C. leucas (CMR-387); F. Mandíbula de C. limbatus (CMR-434); G. Vista lateral de C. limbatus (CNPE-IBUNAM, sin catalogar). Fig. 15. Species of Carcharhinidae from Mexico: A. Jaw of Carcharhinus acronotus (CMR-296); B. Jaw of C. altimus (CMR-310); C. Jaw of C. brevipinna (CMR-322); D. Jaw of C. cerdale (CMR 509); E. Jaw of C. leucas (CMR-387); F. Jaw of C. limbatus (CMR-434); G. Lateral view of C. limbatus (CNPE-IBUNAM, uncat.).

 

Familia Sphyrnidae Gill, 1872

Sphyrna corona Springer, 1940
Sphyrna lewini (Griffith & Smith, 1834) (fig. 16A)
Sphyrna media Springer, 1940
Sphyrna mokarran (Rüppell, 1837) (fig. 16B)
Sphyrna tiburo (Linnaeus, 1758)
Sphyrna vespertina Springer, 1940
Sphyrna zygaena (Linnaeus, 1758)

Fig. 16. Algunas especies de Sphyrnidae en México:

Fig. 16. Especies de Sphyrnidae en México: A. Sphyrna lewini (CNPE-IBUNAM, sin catalogar); B. Mandíbula de S. mokarran (CMR-204).
Fig. 16. Species of Sphyrnidae from Mexico: A. Sphyrna lewini (CNPE-IBUNAM, uncat.); B. Jaw of S. mokarran (CMR-204).

 

Subdivision Batoidea
Superorden Batoidei (= Batidoidimorpha)
Orden Torpediniformes De Buen, 1926
Familia Torpedinidae Bonaparte, 1838

Torpedo andersoni Bullis, 1962
Torpedo californica Ayres, 1855b
Torpedo nobiliana Bonaparte, 1835 (figs. 17A, 17B)

Fig. 17. Torpedo nobiliana una especie de la familia Torpedinidae en México

Fig. 17. Torpedo nobiliana, una especie de la familia Torpedinidae en México (CNPE-IBUNAM 6986, hembra, 26,3 cm de LT): A. Vista dorsal; B. Vista ventral.
Fig. 17. Torpedo nobiliana, a species of Torpedinidae from Mexico (CNPE-IBUNAM 6986, female, 26.3 cm of LT): A. Dorsal view; B. Ventral view.

 

Familia Narcinidae Gill, 1862

Diplobatis ommata (Jordan & Gilbert, 1890) (fig. 18A)
Narcine bancroftii (Griffith & Smith, 1834) (fig. 18B)
Narcine entemedor Jordan & Starks, 1895 (fig. 18C)
Narcine vermiculatus Breder, 1928 (fig. 18D)

Fig. 18. Algunas especies de Narcinidae en México

Fig. 18. Especies de Narcinidae en México: A. Diplobatis ommata (CNPE-IBUNAM 7387, hembra); B. Narcine bancroftii (CIFES-I sin catalogar, hembra); C. Narcine entemedor (CNPE-IBUNAM 1806, hembra); D. N. vermiculatus (CNPE-IBUNAM 16669, macho, 14,3 cm de LT).
Fig. 18. Species of Narcinidae from Mexico: A. Diplobatis ommata (CNPE-IBUNAM 7387, female); B. Narcine bancroftii (CIFES-I, uncat., female); C. Narcine entemedor (CNPE-IBUNAM 1806, female); D. N. vermiculatus (CNPE-IBUNAM 16669, male, 14.3 cm TL).

 

Orden Pristiformes De Buen 1926
Familia Pristidae Bonaparte, 1838

Pristis pectinata Latham, 1794 (fig. 19A)
Pristis (Linnaeus, 1758) (fig. 19B)

Fig. 19. Algunas especies de Pristidae en México

Fig. 19. Especies de Pristidae en México: A. Pristis pectinata (CNPE-IBUNAM 8309, hembra, 73,4 cm de LT); B. P. pristis (CNPE-IBUNAM, sin catalogar, macho, 75,1 cm de LT).
Fig. 19. Species of Pristidae from Mexico: A. Pristis pectinata (CNPE-IBUNAM 8309, female, 73.4 cm of TL); B. P. pristis (CNPE-IBUNAM, uncat., male, 75.1 cm of TL).

 

Orden Rhinobatiformes Compagno, 1999
Familia Rhinobatidae Müller & Henle, 1837

Rhinobatos glaucostigma Jordan & Gilbert, 1883 (fig. 20A)
Rhinobatos lentiginosus Garman, 1880 (fig. 20D)
Rhinobatos leucorhynchus Günther, 1866 (fig. 20B)
Rhinobatos percellens (Walbaum, 1792)
Rhinobatos prahli Acero & Franke, 1995 (fig. 20E)
Rhinobatos productus Ayres, 1854 (fig. 20C)
Rhinobatos spinosus Günther, 1870
Zapteryx exasperata (Jordan & Gilbert, 1880a) (fig. 20G)
Zapteryx xyster Jordan & Evermann, 1896 (fig. 20F)

Fig. 20. Some species of Rhinobatidae from Mexico

Fig. 20. Especies de Rhinobatidae en México: A. Rhinobatos glaucostigma (CNPE-IBUNAM, sin catalogar); B. R. leucorhynchus (CNPE-IBUNAM 1039); C. R. productus (CNPE-IBUNAM 17817); D. R. lentiginosus (CNPE-IBUNAM 330); E. R. prahli (CP-UMAR, sin catalogar, fotografía tomada por Dr. V. Anislado-Tolentino); F. Zapteryx xyster (CNPE-IBUNAM, sin catalogar); G. Z. exasperata (CNPE-IBUNAM 17822).
Fig. 20. Species of Rhinobatidae from Mexico: A. Rhinobatos glaucostigma (CNPE-IBUNAM, uncat.); B. R. leucorhynchus (CNPE-IBUNAM 1039); C. R. productus (CNPE-IBUNAM 17817); D. R. lentiginosus (CNPE-IBUNAM 330); E. R. prahli (CP-UMAR, uncat., photograph by Dr. V. Anislado-Tolentino); F. Zapteryx xyster (CNPE-IBUNAM, uncat.); G. Z. exasperata (CNPE-IBUNAM 17822).

 

Familia Platyrhinidae Jordan, 1923

Platyrhinoidis triseriata (Jordan & Gilbert, 1880)

Orden Rajiformes Müller & Henle, 1841
Familia Arhynchobatidae Fowler, 1934

Bathyraja abyssicola (Gilbert, 1896)
Bathyraja kincaidii (Garman, 1908)
Bathyraja microtrachys (Osburn & Nichols, 1916)
Bathyraja spinosissima (Beebe & Tee-Van, 1941)
Bathyraja trachura (Gilbert, 1892)
Pseudoraja fischeri Bigelow & Schroeder, 1954

Familia Rajidae Blainville, 1816

Amblyraja badia (Garman, 1899)
Amblyraja hyperborea (Collett 1879)
Beringraja binoculata Girard, 1855
Breviraja colesi Bigelow & Schroeder, 1948
Breviraja spinosa Bigelow & Schroeder, 1950
Dactylobatus armatus Bean & Weed, 1909
Dactylobatus clarki (Bigelow & Schroeder, 1958) (fig. 21A)
Dipturus bullisi (Bigelow & Schroeder, 1962)
Dipturus garricki (Bigelow & Schroeder, 1958)
Dipturus olseni (Bigelow & Schroeder, 1951) (fig. 21B)
Dipturus oregoni (Bigelow & Schroeder, 1958)
Dipturus teevani (Bigelow & Schroeder, 1951) (fig. 21C)
Fenestraja ishiyamai (Bigelow & Schroeder, 1962)
Fenestraja plutonia (Garman, 1881)
Fenestraja sinusmexicanus (Bigelow & Schroeder, 1950) (fig. 21D)
Gurgesiella atlantica (Bigelow & Schroeder, 1962)
Leucoraja caribbaea (McEachran, 1977)
Leucoraja garmani (Whitley, 1939)
Leucoraja lentiginosa (Bigelow & Schroeder, 1951)
Leucoraja yucatanensis (Bigelow & Schroeder, 1950)
Raja cortezensis McEachran & Miyake, 1988 (fig. 22A)
Raja inornata Jordan & Gilbert, 1881 (fig. 22B)
Raja rhina Jordan & Gilbert, 1880d
Raja stellulata Jordan & Gilbert, 1880c
Raja ackleyi Garman, 1881 (fig. 22C)
Raja eglanteria Bosc, 1800
Raja equatorialis Jordan & Bollman, 1890
Raja texana Chandler, 1921 (fig. 22D)
Raja velezi Chirichigno, 1973 (fig. 22E)
Rajella fuliginea (Bigelow & Schroeder, 1954)
Rajella purpuriventralis (Bigelow & Schroeder, 1962)

Fig. 21. Some species of Rajidae from Mexico

Fig. 21. Especies de la familia Rajidae en México: A. Dactylobatus clarki (CNPE-IBUNAM 16655); B. Dipturus olseni (CNPE-IBUNAM, sin catalogar); C. D. teevani (CNPE-IBUNAM 17985); D. Fenestraja sinusmexicanus (CNPE-IBUNAM, sin catalogar); E. Leucoraja garmani (CNPE-IBUNAM 6488).
Fig. 21. Species of Rajidae from Mexico: A. Dactylobatus clarki (CNPE-IBUNAM 16655); B. Dipturus olseni (CNPE-IBUNAM, uncat.); C. D. teevani (CNPE-IBUNAM 17985); D. Fenestraja sinusmexicanus (CNPE-IBUNAM, uncat.); E. Leucoraja garmani (CNPE-IBUNAM 6488).

 

Fig. 22. Some species of Rajidae from Mexico

Fig. 22. Especies de la familia Rajidae en México: A. Raja cortezensis (CNPE-IBUNAM 17403, hembra); B. R. inornata (CNPE-IBUNAM 17359, macho, 42,8 cm de LT); C. R. ackleyi (CNPE-IBUNAM 2498, hembra, 22,9 cm de LT); D. R. texana (CNPE-IBUNAM sin catalogar); E. R. velezi (CNPE-IBUNAM 14847, hembra, 18,7 cm de LT).
Fig. 22. Species of Rajidae from Mexico: A. Raja cortezensis (CNPE-IBUNAM 17403, female); B. R. inornata (CNPE-IBUNAM 17359, male, 42.8 cm TL); C. R. ackleyi (CNPE-IBUNAM 2498, female, 22.9 cm TL); D. R. texana (CNPE-IBUNAM uncat.); E. R. velezi (CNPE-IBUNAM 14847, female, 18.7 cm TL).

 

Familia Anacanthobatidae von Bonde & Swart, 1924

Anacanthobatis folirostris (Bigelow & Schroeder, 1951) (fig. 23A)
Anacanthobatis longirostris Bigelow & Schroeder, 1962
Cruriraja poeyi Bigelow & Schroeder, 1948
Cruriraja rugosa Bigelow & Schroeder, 1958 (fig. 23B)

Fig. 23. Some species of Anacanthobatidae from Mexico

Fig. 23. Especies de Anacanthobatidae en México: A. Anacanthobatis folirostris (CNPE-IBUNAM, sin catalogar); B. Cruriraja rugosa (CNPE-IBUNAM 16936).
Fig. 23. Species of Anacanthobatidae from Mexico: A. Anacanthobatis folirostris (CNPE-IBUNAM, uncat.); B. Cruriraja rugosa (CNPE-IBUNAM 16936).

 

Orden Myliobatiformes Compagno, 1973
Familia Urotrygonidae McEachran, Dunn & Miyake, 1996

Urobatis concentricus Osburn & Nichols, 1916
Urobatis halleri (Cooper, 1863) (fig. 24A)
Urobatis jamaicensis (Cuvier, 1816) (fig. 24B)
Urobatis maculatus Garman, 1913 (fig. 24C)
Urotrygon aff. aspidura (Jordan & Gilbert, 1882c) (fig. 24G)
Urotrygon chilensis (Günther, 1872) (fig. 24E)
Urotrygon cimar López & Bussing, 1998 (fig. 24D)
Urotrygon munda Gill, 1863b
Urotrygon nana Miyake & McEachran, 1988 (fig. 24F)
Urotrygon rogersi (Jordan & Starks, 1895)
Urotrygon sp.

Fig. 24. Some species of Urotrygonidae from Mexico

Fig. 24. Especies de Urotrygonidae en México: A. Urobatis halleri (CNPE-IBUNAM 17557); B. U. jamaicensis (CNPE-IBUNAM, sin catalogar); C. U. maculatus (CNPE-IBUNAM 16236); D. Urotrygon cimar (CNPE-IBUNAM); E. U. chilensis (CNPE-IBUNAM, sin catalogar); F. U. nana (CNPE-IBUNA, sin catalogar); G. U. aff. aspidura (CIFES-I, sin catalogar).
Fig. 24. Species of Urotrygonidae from Mexico: A. Urobatis halleri (CNPE-IBUNAM 17557); B. U. jamaicensis (CNPE-IBUNAM, uncat.); C. U. maculatus (CNPE-IBUNAM 16236); D. Urotrygon cimar (CNPE-IBUNAM); E. U. chilensis (CNPE-IBUNAM, uncat.); F. U. nana (CNPE-IBUNA, uncat.); G. U. aff. aspidura (CPEFES-I, uncat.).

 

Familia Dasyatidae Jordan, 1888

Dasyatis americana Hildebrand & Schroeder, 1928 (fig. 25A)
Dasyatis dipterura (Jordan & Gilbert, 1880a) (fig. 25D)
Dasyatis guttata (Bloch & Schneider, 1801)
Dasyatis longa (Garman, 1880) (fig. 25B)
Dasyatis sabina (Lesueur, 1824) (figs. 25E, 25G)
Dasyatis say (Lesueur, 1817)
Himantura pacifica (Beebe & Tee-Van, 1941) (fig. 25C)
Himantura schmardae (Werner, 1904) (fig. 25F)
Pteroplatytrygon violacea (Bonaparte, 1832)

Fig. 25. Some species of Dasyatidae from Mexico

Fig. 25. Especies de Dasyatidae en México: A. Dasyatis americana (CNPE-IBUNAM 3136); B. D. longus (CNPE-IBUNAM 17440); C. Himantura pacifica (ECOSC 5296); D. D. dipterura (CNPE-IBUNAM 16213); E. D. sabina (CNPE-IBUNAM 251); F. H. schmardae (CNPE-IBUNAM 708, hembra, 51,6 cm de LT); G. Mandíbula de Dasyatis sp. (CMR-8).
Fig. 25. Species of Dasyatidae from Mexico: A. Dasyatis americana (CNPE-IBUNAM 3136); B. D. longus (CNPE-IBUNAM 17440); C. Himantura pacifica (ECOSC 5296); D. D. dipterura (CNPE-IBUNAM 16213); E. D. sabina (CNPE-IBUNAM 251); F. H. schmardae (CNPE-IBUNAM 708, female, 51.6 cm TL); G. Jaw of Dasyatis sp. (CMR-8).

 

Familia Gymnuridae Fowler, 1934

Gymnura marmorata (Cooper, 1864) (fig. 26A)
Gymnura micrura (Bloch & Schneider, 1801) (fig. 26B)

Fig. 26. Species of Gymnuridae from Mexico

Fig. 26. Especies de Gymnuridae de México: A. Gymnura marmorata (CNPE-IBUNAM, sin catalogar); B. G. micrura (CIFES-I, sin catalogar).
Fig. 26. Species of Gymnuridae from Mexico: A. Gymnura marmorata (CNPE-IBUNAM, uncat.); B. G. micrura (CPEFES-I, uncat.).

 

Familia Myliobatidae Bonaparte, 1838

Aetobatus narinari (Euphrasen, 1790)
Aetobatus laticeps Gill 1865 (figs. 27A, 27B)
Myliobatis californicus Gill, 1865 (fig. 27C, 27D)
Myliobatis longirostris Appegate & Fitch, 1964
Pteromylaeus asperrimus Gilbert, 1898b

Fig. 27. Species of Myliobatidae from Mexico

Fig. 27. Especies de la familia Myliobatidae en México: A. Aetobatus laticeps (CNPE-IBUNAM, sin catalogar); B. Mandíbula de A. laticeps (CMR-15); C. Myliobatis californicus (CNPE-IBUNAM 9505) D. Mandíbula de M. californicus (CNPE-IBUNAM, sin catalogar).
Fig. 27. Species of Myliobatidae from Mexico: A. Aetobatus laticeps (CNPE-IBUNAM, uncat.); B. Jaw of A. laticeps (CMR-15); C. Myliobatis californicus (CNPE-IBUNAM 9505); D. Jaw of M. californicus (CNPE-IBUNAM, uncat.).

 

Familia Rhinopteridae Jordan & Evermann, 1896

Rhinoptera bonasus (Mitchill, 1815) (figs. 28A, 28B)
Rhinoptera steindachneri Evermann & Jenkins, 1891 (fig. 28C, 28D)

Fig. 28. Species of Rhinopteridae from Mexico

Fig. 28. Especies de Rhinopteridae en México: A. Rhinoptera bonasus (CNPE-IBUNAM, sin catalogar); B. Mandíbula de R. bonasus (CNPE-IBUNAM 7707); C. R. steindachneri (CNPE-IBUNAM, sin catalogar); D. Mandíbula de R. steindachneri (CMR-13).
Fig. 28. Species of Rhinopteridae from Mexico: A. Rhinoptera bonasus (CNPE-IBUNAM, uncat.); B. Jaw of R. bonasus (CNPE-IBUNAM 7707); C. R. steindachneri (CNPE-IBUNAM uncat.); D. Jaw of R. steindachneri (CMR-13).

 

Familia Mobulidae Gill, 1893

Manta birostris (Walbaum, 1792)
Mobula hypostoma (Bancroft, 1831)
Mobula japanica (Mueller & Henle, 1841) (figs. 29A, 29B)
Mobula munkiana Notarbartolo-di-Sciara, 1987b
Mobula tarapacana (Philippi, 1892)
Mobula thurstoni (Lloyd, 1908)

Fig. 29. Mobula japanica (CNPE-IBUNAM, uncat.) a species of Mobulidae from Mexico

Fig. 29. Mobula japanica (CNPE-IBUNAM, sin catalogar), una especie de la familia Mobulidae en México: A. Vista dorsal; B. Vista ventral.
Fig. 29. Mobula japanica (CNPE-IBUNAM, uncat.), a species of Mobulidae from Mexico: A. Dorsal view; B. Ventral view.

 

Especies con distribución potencial en las aguas marinas y estuarinas de México

Además de las 214 especies mencionadas con anterioridad, hay 16 especies con posible distribución en las aguas mexicanas, pero su presencia no ha sido confirmada y no existen especímenes disponibles en colecciones científicas. En muchos casos, el supuesto se basa en sus patrones de distribución a lo largo de los océanos Atlántico y Pacífico.

Familia Rhinochimaeridae 

Neoharriotta carri Bullis & Carpenter, 1966

Observaciones: es probable encontrarla en aguas profundas del Caribe mexicano, a lo largo de la plataforma continental de Quintana Roo y Yucatán. Esta especie fue descrita a partir de especímenes del sur del mar Caribe (Ibarra & Stewart, 1987: 60) y es endémica del Atlántico occidental tropical.

Rhinochimaera pacifica (Mitsukuri, 1895)

Observaciones: es probable encontrarla en aguas profundas del Pacífico mexicano. Inicialmente esta especie sólo fue conocida en Japón y Perú, pero recientes registros indican una distribución más amplia (Tadashi & Garrick, 1979; Shao & Hwang, 1997).

Familia Chimaeridae

Chimaera cubana Howell Rivero, 1936

Observaciones: esta especie se puede encontrar posiblemente en aguas profundas del Caribe mexicano, a lo largo del talud continental de Quintana Roo y Yucatán. Se consideraba la única represente del género Chimaera en el Atlántico occidental hasta el descubrimiento de C. bahamaensis (Kemper et al., 2010).

Familia Centrophoridae

Deania profundorum (Smith & Radcliffe, 1912)

Observaciones: posiblemente se puede encontrar en aguas profundas del golfo de México y el Caribe. Esta especie tiene amplia distribución en aguas profundas de los océanos Atlántico y Pacífico occidental. Habita cerca del fondo, entre 275 y 1.785 m de profundidad (McEachran & Fechhelm, 1998). Castro (2011a) examinó tres especímenes recolectados en el norte del golfo de México.

Familia Etmopteridae

Centroscyllium fabricii (Reinhardt, 1825)

Observaciones: esta especie habita en los márgenes de las aguas del Atlántico Norte (Castro, 2011a). Es posible que se registre en las aguas profundas del Caribe mexicano y el golfo de México, donde la temperatura sea similar a la de su hábitat (3,5 a 4,5°C) (Compagno, 1984). Naturalmente, es una especie de aguas profundas y que se encuentra en las aguas boreales y templadas, así como en la plataforma y el talud continentales (Kiraly et al., 2003).

Etmopterus bigelowi Shirai & Tachikawa, 1993

Observaciones: esta especie tiene una distribución circunglobal en los mares tropicales y templados, excepto en el Pacífico oriental. Fue registrada en el golfo de México por Bigelow et al. (1955) y Castro (2011a) y se ha capturado en el fondo marino o cerca del mismo, entre 163 y 1.000 m, así como en aguas oceánicas entre 110 y 700 m de profundidad (McEachran & Fechhelm, 1998; Kiraly et al., 2003). Por lo tanto, esta especie puede habitar en aguas mexicanas del golfo de México y el mar Caribe a gran profundidad.

Etmopterus gracilispinis Krefft, 1968

Observaciones: esta especie tiene aparentemente una amplia distribución en las aguas templadas del Atlántico. Se ha capturado entre 450 y 800 m de profundidad (Castro, 2011a). De acuerdo con McEachran & Fechhelm (1998) y Kiraly et al. (2003), habita en el golfo de México. Es muy probable que se encuentre en las aguas mexicanas profundas del golfo de México y el mar Caribe.

Etmopterus robinsi Schofield & Burgess, 1997

Observaciones: Schofield & Burgess (1997) registran esta especie sobre la base de ejemplares previamente reconocidos como E. hillianus para el golfo de México y el Caribe. McEachran & Fechhelm (2005) reconocen este registro. Es posible que se encuentre en el Atlántico mexicano.

Familia Somniosidae

Somniosus microcephalus (Bloch & Schneider, 1801)

Observaciones: es probable que esta especie pueda registrarse en aguas mexicanas profundas del golfo de México. Benz et al. (2007) registró Somniosus sp. en el occidente del golfo de México a una profundidad cercana a 2.647 m, donde la temperatura del agua era de 4,7°C. Más tarde, Benfield et al. (2008) efectuaron un segundo registro para el golfo de México, a una profundidad de 1.423 m, con una temperatura de 3,8°C. Hay que destacar que ambas temperaturas del agua son similares a las del hábitat donde esta especie se encuentra normalmente.

Familia Dalatiidae

Mollisquama aff. parini Dolganov 1984

Observaciones: el tiburón bolsillo, Mollisquama parini, fue descrito en el Pacífico oriental, en la trinchera océanica de Nazca, a una profundidad de 330 m. Hasta el momento es la única especie del género reconocida. Recientemente Grace et al. (2015) capturaron un espécimen en la parte central del golfo de México aportando datos morfométricos y genéticos importantes. Dada la cercanía del nuevo registro, es probable que esta entidad taxonómica se encuentre en las aguas mexicanas del golfo de México.

Familia Mitsukurinidae

Mitsukurina owstoni Jordan, 1898

Observaciones: posiblemente habite en la costa noroccidental de Baja California y en aguas profundas del golfo de México. Parson et al. (2002) registran por primera vez su presencia en el golfo de México. De manera reciente, se capturó una hembra de tiburón duende en el norte del golfo de México (Diggers III et al., 2014)

Familia Sphyrnidae

Sphyrna gilberti Quattro, Driggers III, Grady, Ulrich & Roberts, 2013

Observaciones: esta especie fue descubierta recientemente y se encuentra sólo en el Atlántico noroccidental (Quattro et al., 2013). Posiblemente se registre en la costa y parte mesopelágica del golfo de México y el mar Caribe.

Familia Rhinobatidae

Rhinobatos planiceps Garman, 1880

Observaciones: esta especie puede encontrarse en las costas sureñas del Pacífico mexicano, de Oaxaca a Chiapas. En recolectas recientes efectuadas en las costas de Oaxaca se han capturado algunos especímenes que parecen coincidir con esta especie (CNPE-IBUNAM sin catalogar).

Familia Gymnuridae

Gymnura altavela (Linnaeus, 1758)

Observaciones: es una especie anfiatlántica, rara en el Atlántico occidental. Fue registrada previamente por Castro-Aguirre & Espinosa-Pérez (1996) para México, si bien no existe un registro válido de su presencia en el golfo de México y el Caribe (McEachran & Fechhelm, 1998).

Familia Myliobatidae

Myliobatis freminvillei Lesueur, 1824

Observaciones: esta especie habita en el Atlántico occidental, del cabo Cod y Nueva York hasta el sur de Brasil, incluyendo el golfo de México (McEachran & Fechhelm, 1998), pero aún no existen registros que la validen para las aguas mexicanas del golfo de México y el mar Caribe.

Myliobatis goodei Garman, 1885

Observaciones: esta especie fue descubierta en la costa de Centroamérica y es fácilmente confundida con M. freminvillei. Es posible registrarla en las costas mexicanas del Caribe y el golfo de México. Castro-Aguirre & Espinosa-Pérez (1996) la incluyeron para el país, aunque no existe un registro válido para el golfo de México.

Discusión

En la fig. 30 se muestra la distribución geográfica de los registros de los condrictios mexicanos.

Fig. 30. Map of the Mexico showing distributional records of chondrichthyans

Fig. 30. Mapa de México en el que se muestran los registros de condrictios analizados. Cada punto representa al menos una especie referida en los especímenes mexicanos en colecciones de museo.
Fig. 30. Map of the Mexico showing distributional records of chondrichthyans. Each distributional point represents at least one species referred in the specimens in museum collections.

La condrictiofauna mexicana, compuesta por 214 especies, representa el 7,7% de todos los peces registrados hasta el momento en México (Espinosa-Pérez, 2014). Además representa el 17,3% de las 1.238 especies de condrictios registradas en todo el mundo (Eschmeyer & Fong, 2015; ver tabla 1). Esta riqueza específica es superior a la encontrada en otros países donde los trabajos sobre los condrictios han sido constantes. Por ejemplo: Argentina y Uruguay tienen en común 108 especies de condrictios (Menni & Lucifora, 2007); en Colombia, hay aproximadamente 176 especies (Mejía-Falla et al., 2007); en Chile, 96 especies (Lamilla & Bustamante, 2005); en las Filipinas, 164 especies (Compagno et al., 2005),  y en Rusia se han registrado 106 especies de condrictios (Dyldin, 2015). La diversidad de condrictios mexicanos es comparable a la de otras regiones marinas con alta biodiversidad, p.ej., Taiwán (119 tiburones, 58 rayas y 4 quimeras; Ebert et al., 2013a, 2013b) y Japón (126 tiburones, 75 rayas y 11 quimeras; Nakabo, 2013). De hecho, México posee la segunda fauna de condrictios más rica del mundo, superada solamente por Australia donde se han registrado 322 especies (Last & Stevens, 2009).

Table_1_Comparison_relative_number_of_species_by_family_of_Mexican_chondrichthyans_worldwide

Tabla 1. Número de especies de condrictios mexicanos por familia y su comparación relativa a nivel mundial. Table 1. Comparison of the relative number of species by family of Mexican chondrichthyans worldwide.

 

El resumen del estatus de conservación de los condrictios mexicanos de acuerdo con la lista roja de la IUCN (2014) se muestra en la figura 31. El estatus de cerca del 50% (108 spp.) de las especies permanece desconocido. Tres especies (Narcine bancroftiiPristis pectinata y P. pristis) se consideran en peligro crítico, una en peligro (Sphyrna mokarran) y 18 (8,4%) vulnerables.

Fig. 31. Relative percentage relative of Mexican cartilaginous fishes following the Red-Listed Categories

Fig. 31. Porcentaje relativo de los condrictios mexicanos en las categorías de la lista roja (IUCN).
Fig. 31. Relative percentage relative of Mexican cartilaginous fishes following the Red-Listed Categories (IUCN).

Es evidente la necesidad de contar con mayor información para poder comprender plenamente el riesgo real al que se enfrentan las poblaciones de condrictios debido a la sobreexplotación pesquera o el deterioro ambiental. No obstante, esta relación contiene información que puede ser de utilidad para los estudios de conservación en un futuro próximo y para los responsables de las políticas sobre uso, manejo y programas de protección de estos peces.

Agradecimientos

Agradecemos el apoyo de los conservadores de las colecciones y museos de referencia por facilitarnos el acceso a las bases de datos y permitir al primer autor confirmar la identidad de los condrictios depositados en sus colecciones: A. F. Guzmán (LEM-ENCBIPN), O. Trujillo-Millán y G. González-Barba (MHN-UABCS), G. Ruíz-Campos (UABC), J. De la Cruz-Agüero y V. M. Cota-Gómez (CI-CICIMAR), J. A. Martínez-Pérez y J. de la Cruz-Torres (CPFES-I), H. Mejía (CPED-UAEM), C. González-Gándara (UV), V. Anislado-Tolentino (CP-UMAR), E. Martínez-Martínez (CIIDIR-IPN), E. Balart (CIBNOR), H. Espinosa-Pérez (CNPE-IBUNAM), J. Alvarado y V. Torres (IG), Van der Heinden (CIAD); E. Torres, X. Guridi y O. Domínguez (CP-UMSNH). LFMF agradece al Programa de Posgrado en Ciencias Biológicas, Universidad Nacional Autónoma de México (UNAM) y al Consejo Nacional de Ciencia y Tecnología (CONACyT) la beca que permite proseguir los estudios de grado. Este documento es parte del cumplimiento para completar el programa de doctorado del Posgrado en Ciencias Biológicas, UNAM de LFMF.

Referencias

Abitia-Cárdenas, L. A., Rodríguez-Romero, J., Galván-Magaña, F., De la Cruz-Agüero J. & Chávez-Ramos, H., 1994. Lista sistemática de la ictiofauna de Bahía de La Paz, Baja California Sur, México. Ciencias Marinas, 20(2): 159–181.
Acero, P. A., Cánter-Ríos, D. & Polanco, F. A., 2007. Identidad problemática del tiburón martillo ojichico (Carcharhiniformes: Sphyrna) existente en Colombia. Boletín de Investigaciones Marinas y Costeras, INVEMAR, 36(1): 321–32.
Acero, P. A. & Franke, R., 1995. Nuevos registros de peces cartilaginosos del Parque Nacional Natural Gorgona (Pacífico Colombiano), II. Rayas y descripción de una nueva especie. In: La Isla de Gorgona, Nuevos estudios Biológicos, 11: 9–21 (P. Pinto, Ed.). Biblioteca José Jerónimo Triana / Instituto de Ciencias Naturales, Museo de Historia Natural, Universidad Nacional de Bogotá, Bogotá.
Acevedo, M. G., Rubio, E. A. & Zapata P., L. A., 1998. Primer hallazgo del tiburon cañabota Hexanchus griseus (Bonaterre 1788) (Pisces: Chondrichthyes, Hexanchidae) en aguas del Pacifico tropical americano. Boletin de Investigaciones Marinas y Costeras, 27(1): 39–44.
Acevedo-Cervantes, A., López-Martínez, J., Herrera-Valdivia, E. & Rodríguez-Romero, J., 2009. Nuevo registro de tiburón narizón, Apristurus nasutus de Buen (Carcharhiniformes: Scyliorhinidae), en el Golfo de California, México. Hidrobiológica, 19(3): 269–272.
Aguilar-Palomino, B., Pérez-Reyes, C., Galván-Magaña, F. & Abitía-Cardenas, A., 2001. Ictiofauna de la Bahía de Navidad, Jalisco, México. Revista de Biología Tropical, 49(1): 173–190.
Aguirre, H., Madrid, C. J. &Virgen, J. A., 2002. Presence of Echinorhinus cookei off central Pacific México. Journal of Fish Biology, 61(6): 1403–1409.
Aguirre-Villaseñor, H., Salas-Singh, C. & Madrid-Vera, J., 2013. Nuevo registro de la quimera prieta del Pacífico este, Hydrolagus melanophasma James, Ebert, Long y Didier, 2009 (Holocephali, Chimaeiformes, Chimaeridae) en el Pacífico central mexicano. In: Biodiversidad y comunidades del talud continental del Pacífico mexicano: 399-409 (P. Zamorano, Hendrickx, M. E. & M. Caso, Eds.). Secretaría de Medio Ambiente y Recursos Naturales, Instituto Nacional de Ecología, Universidad Nacional Autónoma de México, Instituto Nacional de Pesca, Universidad Autónoma de Sinaloa, Ciudad de México.
Aguirre-Villaseñor, H., Salas-Singh, C., Madrid-Vera, J., Martínez-Ortíz, J., Didier, D. A. & Ebert, D. E., 2013. New Eastern Pacific Ocean records of Hydrolagus melanophasma, with annotations of a juvenile female. Journal of Fish Biology, 82(2): 714–724.
Allen, M. J. & Smith, G. B., 1988. Atlas and zoogeography of common fishes in the Bering Sea and northeastern Pacific. NOAA Technical Report NMFS, 66: 1–151.
Amezcua-Linares, F., 2008. Peces demersales del Pacífico de México. Instituto de Ciencias del Mar y Limnología, Universidad Nacional Autónoma de México.
Amezcua-Linares, F. & Amezcua, F., 2010. Ocurrence of Urotrygon cimar (Urotrygonidae) in the central Pacific coast of Mexico. Cybium, 33(4): 337–338.
Angulo, A., López, M. I., Bussing W.A. & Murase, A., 2014. Records of chimaeroid fishes (Holocephali: Chimaeriformes) from the Pacific coast of Costa Rica, with the description of a new species of Chimera (Chimaeridae) from the eastern Pacific Ocean. Zootaxa 3861(6): 554–574.
Applegate, S. P. & Fitch, J. E., 1964. A new species of eagle ray, Myliobatis longirostris, from Baja California, México. California Fish & Game, 50(3): 189–194.
Applegate, S. P., Espinosa-Arrubarrena, L., Menchaca-López, L. B. & Sotelo-Macias, F., 1979. Tiburones mexicanos. Subsecretaría de Educación e Investigación Tecnológica, Dirección General de Ciencia y Tecnología del Mar, Secretaria de Educación Pública.
Arellano-Martínez, M., De la Cruz-Agüero, J. & Cota-Gómez, V. M., 1996. Lista sistemática de los peces marinos de las Lagunas Ojo de Liebre y Guerrero Negro, BCS y BC, México. Ciencias Marinas, 22(1): 111–128.
–           1997. New records and range extensions of fishes on the Pacific coast of Mexico. Revista de Biología Tropical, 45(2): 936.
Arreola-Robles, J. L. & Elorduy-Garay, J. F., 2002. Reef fish diversity in the region of La Paz, Baja California Sur, México. Bulletin of Marine Science, 70(18): 1–18.
Ayala-Pérez, L. A., Ramos-Miranda, J. & Flores-Hernández, D., 2003. La comunidad de peces de la Laguna de Términos: estructura actual comparada. Revista de Biología Tropical, 51(3–4): 783–794.
Ayala-Pérez, L. A., Terán-González, G. J., Flores-Hernández, D., Ramos-Miranda, J. & Sosa-López, A., 2012. Variabilidad espacial y temporal de la abundancia y diversidad de la comunidad de peces en la costa de Campeche, México. Latin American Journal of Aquatic Research, 40(1): 63–78.
Ayres, W. O., 1854. Description of new fishes from California. Proceedings of the California Academy of Natural Sciences (Series 1), 1(1): 3–22.
–           1855a. [Descriptions of new species of Californian fishes.] A number of short notices read before the Society at several meetings in 1855. Proceedings of the California Academy of Sciences (Series 1), 1(1): 23–77.
–           1855b. A new species of Cramp fish: Torpedo californicaProceedings of the California Academy of Natural Sciences (Series 1), 1(1): 70–71.
–          1859. On new fishes of the California coast. Proceedings of the California Academy of Sciences (Series 1), 2: 25–32.
Balart, E. F., Castro-Aguirre, J. L., Aurioles, D., García-Rodríguez, F. & Villavicencio-Garayzar, C., 1995. Adiciones a la ictiofauna de Bahía de La Paz, Baja California Sur, México. Hidrobiológica, 5(1–2): 79–85.
Balart, E. F., Castro-Aguirre, J. L. & Torres-Orozco, R., 1993. Ictiofauna de las Bahías de Ohuira, Topolobampo y Santa María, Sinaloa, México. Investigaciones Marinas, CICIMAR, México, 7(2): 91–103.
Baldwin, W. J., 1961. First records of three northern fishes from the upper Gulf of California. Copeia, 1961(4): 475–476.
Bancroft, E. N. 1831. Specimens were exhibited of several fishes, lately received from Dr. Bancroft of Kingston, Jamaica, Corr. Memb. Z. S. Proceedings of the Committee of Science and Correspondence of the Zoological Society of London, 1: 134–135.
Bean, B. A. & Weed, A. C., 1909. Description of a new skate (Dactylobatus armatus) from deep water off the southern Atlantic coast of the United States. Proceedings of the United States National Museum, 36(1682): 459–461.
Beebe, W. & Tee-Van, J., 1938. Eastern Pacific expeditions of the New York Zoological Society, XV. Seven new marine fishes from Lower California. Zoologica, Scientific Contributions of the New York Zoological Society, 23(15): 299–312.
–           1941. Eastern Pacific expeditions of the New York Zoological Society. XXVIII. Fishes from the tropical eastern Pacific. (from Cedros Island, Lower California, south to the Galápagos Islands and northern Perú.) Part 3. Rays, Mantas and Chimaeras. Zoologica, Scientific Contributions of the New York Zoological Society, 26(26): 245–280.
Benfield, M. C., Thompson, B. A. & Caruso, J. H., 2008. The second report of a sleeper shark (Somniosus (Somniosus) sp.) from the bathypelagic waters of the northern Gulf of Mexico. Bulletin of Marine Science, 82(2): 195–198.
Benz, G. W., Hoffmayer, E. R., Driggers III, W. E., Allen, D., Bishop, L. E. & Brown, D. A., 2007. First record of a sleeper shark in the western Gulf of Mexico and comments on taxonomic uncertainty within Somniosus (Somniosus). Bulletin of Marine Science, 80(2): 343–351.
Berdegue, J., 1956. Peces de importancia commercial en la costa nor-occidental de México. Secretaría de Marina, Ciudad de México.
Bigelow, H. B. & Schroeder, W. C., 1944. New sharks from the western North Atlantic. Proceedings of the New England Zoölogical Club, 23: 21–36.
–           1948. New genera and species of batoid fishes. Journal of Marine Research, 7: 543–566.
–           1950. New and little known cartilaginous fishes from the Atlantic. Bulletin of the Museum of Comparative Zoology, 103(7): 385–408.
–           1951a. A new genus and species of anacanthobatid skate from the Gulf of Mexico. Journal of the Washington Academy of Sciences, 41(3): 110–113.
–           1951b. Three new skates and a new chimaerid fish from the Gulf of Mexico. Journal of the Washington Academy of Sciences, 41(12): 383–392.
–           1953. Chimaeroids. In: Fishes of the western north Atlantic part two. Sawfishes, guitarfishes, skates and rays: 515–562 (J. Tee-van, C. M. Breder, A. E. Parr, W. C. Schroeder & L. P. Schultz, Eds.). Sears Foundation for Marine Research, Yale University, New Haven.
–           1954. A new Familia, a new genus, and two new species of batoid fishes from the Gulf of Mexico. Breviora, 24: 1–16.
–           1957. A study of the sharks of the suborden Squaloidea. Bulletin Museum Comparative Zoology Harvard, 117(1): 1–150.
–           1958. Four new rajids from the Gulf of Mexico. Bulletin of the Museum of Comparative Zoology, 119(2): 201–233.
–           1962. New and little known batoid fishes from the Western Atlantic. Bulletin of the Museum of Comparative Zoology, 128(4): 161–244.
Bigelow, H. B., Schroeder, W. C. & Springer, S., 1953. New and little known sharks from the Atlantic and from the Gulf of Mexico. Bulletin of the Museum of Comparative Zoology, 109(3): 213-276.
–           1955. Three new shark records from the Gulf of Mexico. Breviora, 49: 1–12.
Bleeker, P., 1859. Enumeratio specierum piscium hucusque in Archipelago indico observatarum. Acta Societatis Regiae Scientiarum Indo–Neerlandicae, 6: 1–276.
Bloch, M. E. & Schneider, J. G., 1801. Systema ichthyologiae iconibus ex illustratum. vol. 2. Sanderiano Commissum, Berlin.
Bonaparte, C. L., 1831. Saggio di una distribuzione metodica degli animali vertebrati. Giornale
Arcadico di Scienze, 49: 1–77.
–          1832. Iconografia delle fauna italica per le quattro classi degli animali vertebrati, tomo III. Pesci. Roma: Iconografia. Dalla Tipografia Salviucci, Roma.
–           1835. Iconografia della fauna italica per le Quattro classi degli animali vertebratitomo III. Pesci. Roma: Iconografia, 3. Dalla Tipografia Salviucci, Roma.
Bonfil, R., 1995. Is the ragged-tooth shark cosmopolitan? First record from the western North Atlantic. Journal of Fish Biology, 47(2): 341–344.
Bonnaterre, J. P., 1788. Tableau encyclopédique et méthodique des trois règnes de la nature. Ichthyologie. Libraire Panckoucke, Paris.
Branstetter, S. & McEachran, J. D., 1986. A first record of Odontaspis noronhai (Lamniformes: Odontaspididae) for the Western North Atlantic, with notes on two uncommon sharks from the Gulf of Mexico. Northeast Gulf Science, 8(2): 153–160.
Breder, C. M., 1928. Elasmobranchii from Panamá to Lower California. Scientific results of the second oceanographic expedition of the “Pawnee”, 1926. Bulletin of the Bingham Oceanographic Collection Yale University, 2(1): 1–13.
Buckhorn, M. L., 2012. Guide to the marine fishes of the Gulf of California. American Fisheries Society, Bethesda, Maryland.
Bullis, H. R., 1962. A new species of Torpedo from the Florida Straits. Bulletin of Marine Science of the Gulf and Caribbean, 12(1): 61–65.
Bullis, H. R., Jr. & Carpenter, J. S., 1966. Neoharriotta carri – a new species of Rhinochimaeridae from the southern Caribbean Sea. Copeia, 1966(3): 443–450.
Bustamante, C., Flores, H., Concha-Pérez, Y., Vargas-Caro, C., Lamilla, J. & Bennett, M., 2012. First record of Hydrolagus melanophasma James, Ebert, Long and Didier, 2009 (Chondrichthyes, Chimaeriformes, Holocephai) from the southeastern Pacific Ocean. Latin American Journal of Aquatic Research, 40(1): 236–242.
Carrera-Fernández, M., Galván Magaña, F. & Escobar-Sánchez, O., 2012. First record of Gorgona guitarfish, Rhinobatos prahli, from the Gulf of Tehuantepec, Mexican Pacific [en línea]. 3 pp. Marine Biodiversity Records, 5: e6. <http://journals.cambridge.org/action/displayJournal?jid=MBD > [consulta: 13 octubre 2014].
Castillo-Géniz, J. L., Ocampo-Torres, A. I., Shimada, K., Rigsby, C. K. & Nicholas, A. C., 2012. Tiburón bocudo juvenil, Megachasma pelagios, capturado en la costa del Pacífico de México, y su relevancia para la diversidad de los peces condrictios en México. Ciencias Marinas, 38(2): 467–474.
Castro, J. I., 2011a. The Sharks of North America. Oxford University Press, New York.
–           2011b. Resurrection of the name Carcharhinus cerdale, a species different from Carcharhinus porosusaqua, International Journal of Ichthyology, 17(1): 1–10.
Castro-Aguirre, J. L., 1965a. Primer registro de dos elasmobranquios en aguas mexicanas. Anales del Instituto Nacional de Investigaciones Biologico Pesqueras, 1:155–168.
–           1965b. Peces sierra, rayas, mantas y especies afines de México. Anales del Instituto Nacional de Investigaciones Biologico Pesqueras, 1:169–256.
–           1967. Contribución al estudio de los tiburones de México. Tesis doctoral, Departamento de Zoología, Escuela Nacional de Ciencias Biológicas, IPN.
–           1978. Catálogo sistemático de los peces marinos que penetran a las aguas contientales de México, con aspectos zoogeográficos y ecológicos. Serie Científica 19, Departamento de Pesca.
–           1981. Especies de la familia Scyliorhinidae (Elasmobranchii, Galeoidea), de la costa occidental de México, con especial referencia a Cephalurus cephalus (Gilbert). Anales de la Escuela Nacional de Ciencias Biológicas, México City, 24(1–4): 71–93.
Castro-Aguirre, J. L., Antuna-Mendiola, A., González-Acosta, A. F. & De La Cruz-Agüero, J., 2003. Primer registro del tiburón cañabota Hexanchus griseus (Bonnaterre, 1788) (Chondrichthyes: Selachiimorpha) en la costa occidentalde Baja California Sur, México. Oceánides, 18(1): 39–41.
Castro-Aguirre, J. L., Arvizu-Martínez, J. & Páez-Barrera, J., 1970. Contribución al conocimiento de los peces del Golfo de California. Revista de la Sociedad Mexicana de Historia Natural, 31: 107–181
–           2005. Mustelus albipinnis sp. nov. (Chondrichthyes: Carcharhiniformes: Triakidae) de la costa surroccidental de Baja California Sur, México. Hidrobiológica, 15(2): 123–130.
Castro-Aguirre, J. L. & Balart, E. F., 1996. Contribución al conocimiento del origen y relaciones de la ictiofauna de aguas profundas del Golfo de California, México. Hidrobiológica, 6(1–2): 67–76.
Castro-Aguirre, J. L. & de Lachica-Bonilla, F., 1973. Nuevos registros de peces marinos de la costa del Pacífico mexicano. Revista de la Sociedad Mexicana de Historia Natural, 34: 147–181.
Castro-Aguirre, J. L. & Espinosa-Pérez, H., 1996. Catálogo sistemático de las Rayas y especies afines de México. Listados Faunísticos de México VII. Instituto de Biología, Ciudad de México.
Castro-Aguirre, J. L., Espinosa-Pérez, H. & Schmitter-Soto, J. J., 1999. Ictiofauna estuarino-lagunar y vicaria de México. Noriega-Limusa/IPN, Ciudad de México.
Castro-Aguirre, J. L., Espinosa-Pérez, H. & Huidobro Campos, L., 2007. Dos nuevas especies del género Squatina (Chondrichthyes: Squatinidae) del Golfo de México. Revista de Biología Tropical, 54(3): 1031–1040.
Castro-Aguirre, J. L. & García-Domínguez, F., 1988. Sobre la presencia de Isistius brasiliensis (Quoy y Gaimard) (Squaliformes: Squalidae: Dalatiinae) en el Golfo de México. Con un elenco sistemático de las especies mexicanas pertenecientes al superorden Squalomorphii. Anales de la Escuela Nacional de Ciencias biológicas, México City, 32: 91–108.
Castro-Aguirre, J. L., González-Acosta, A. F. & De la Cruz-Agüero, J., 2005. Lista anotada de las especies ícticas anfipacíficas, de afinidad boreal, endémicas y anfipeninsulares del Golfo de California, México. Universidad y Ciencia, 21(42): 85–106.
Castro-Aguirre, J. L. & Márquez-Espinosa, A., 1981. Contribución al conocimiento de la ictiofauna de la Isla de Lobos y zonas adyacentes, Veracruz, México. Serie Científica 22, Dirección General del Instituto Nacional de Pesca, Ciudad de México.
Castro-Aguirre, J. L., Santana-Hernández, H., Espino-Barr, E. & Jiménez-Quiroz, M. C., 2007b. Primer registro de Harriota raleighiana (Chondrichthyes: Holocephali: Rhinochimaeridae) en la costa del Pacífico central de México. Revista Mexicana de Biodiversidad, 78(2): 489–492.
Cervigón, F., 1961. Una nueva especie de Oxynotus de las costas de Venezuela. Novedades Científicas, Contribuciones Ocasionales del Museo de Historia Natural La Salle (serie zoología), 27: 1-10.
Chandler, A. C., 1921. A new species of ray from the Texas coast, and report of the occurrence of a top minnow new to the fauna of eastern Texas. Proceedings of the United States National Museum, 59(2393): 657–658.
Chávez-López, R., Rocha-Ramírez, A. & Cházaro-Olvera, S., 2009. Los peces del sistema lagunar de Alvarado, Veracruz. Tlalnepantla: Facultad de Estudios Superiores Iztacala, UNAM, Tlalnepantla.
Chávez-Ramos, H., Rodríguez-Romero, J., Abitia-Cárdenas, L. A., Pérez-España, H. & Galván-Magaña, F., 1996. Lista sistemática de los peces de la Isla Cerralvo, Baja California Sur, México. Ciencias Marinas, 22(3): 295–311.
Chirichigno, N., 1973. Nuevas especies de peces de los géneros Mustelus (Fam. Triakidae), Raja (Fam. Rajidae) y Schedophilus (Fam. Centrolophidae). Informes Especiales, Instituto del Mar del Perú-Callao, 42: 1–40.
Cione, A. L., Mennucci, J. A., Santalucita F. & Acosta-Hospitaleche, C., 2007. Local extinction of sharks of genus Carcharias Rafinesque, 1810 (Elasmobranchii, Odontaspididae) in the eastern Pacific Ocean. Andean Geology, 34(1): 139–145.
Collett, R., 1879. Fiske fra Nordhavs-Expeditionens sidste Togt, Sommeren 1878. Forhandlinger i Videnskabs-selskabet i Christiania (for 1878), 14: 1–106
–           1904. Diagnoses of four hitherto undescribed fishes from the depths south of the Faroe Islands. Forhandlinger i Videnskabs-selskabet i Christiania, (for 1904) 9: 1–7.
Compagno, L. J. V., 1973. Interrelationships of living elasmobranchs. In: Interrelationships of Fishes: 15–61 (P. H. Greenwood, R. S. Miles & C. Patterson, Eds. ). Linnean Society of London, Academic Press, London.
–          1984. FAO species catalogue. Sharks of the World. An annotated and illustrated catalogue of shark species known to date. In: FAO Fisheries Synopsis, 125. Hexanchiformes to Lamniformes, 4 (1): 1–250;  Carcharhiniformes, 4(2): 251–655. FAO, Rome
–           1999. Checklist of living elasmobranches. In: Sharks, skates, and rays, the biology of elasmobranch fishes: 71–498 (W. C. Hamlett, Ed.). The Johns Hopkins University Press, Baltimore.
Compagno, L. J. V., Last, P. R., Stevens, J. S. & Alava, M. N. R., 2005. Checklist of Philippine Chondrichthyes. CSIRO Marine Laboratories, Report, 243: 1–104.
Cooper, J. G., 1863. On new genera and species of Californian fishes. Number II. Proceedings of the California Academy of Sciences (Series 1), 3(6): 93–97.
–           1864. On new genera and species of Californian fishes. Number III. Proceedings of the California Academy of Sciences (Series 1), 3(7–8): 108–114.
Cuvier, G., 1816. Le Règne Animal distribué d’après son organisation pour servir de base à l’histoire naturelle des animaux et d’introduction à l’anatomie comparée. Les reptiles, les poissons, les mollusques et les annélides. Vol. 2. Chez Déterville, Libraire, Paris.
De Buen, F., 1926. Catálogo ictiológico del Mediterráneo español y de Marruecos: recopilando lo publicado sobre peces de las costas mediterránea y próximas del Atlántico (Mar de España). Resultado de las campañas realizadas por acuerdos internacionales. “Mateu” Artes e Industrias Gráficas, Madrid.
–          1959. Notas preliminares sobre la fauna marina preabismal de Chile, con descripción de una familia de rayas, dos géneros y siete especies nuevas. Boletin del Museo Nacional de Historia Natural de Chile, 27(3): 171–201.
–           1960. Tiburones, rayas y quimeras en la estación de Biología Marina de Montemar, Chile. Revista de Biología Marina, Valparaíso, 10(1–3): 3–50.
De la Cruz-Agüero, J., Arellano-Martínez, M., Cota-Gómez, V. M. & De la Cruz-Agüero, G., 1997. Catálogo de los peces marinos de Baja California Sur. Centro Interdisciplinario de Ciencias Marinas, IPN/ Comisión Nacional para el Conocimiento y Uso de la Biodiversidad, Ciudad de México.
De La Cruz-Agüero, J., Cota-Gómez, V. M., 1998. Ictiofauna de la Laguna de San Ignacio, Baja California Sur, México: nuevos registros y ampliaciones de ámbito. Ciencias Marinas, 24(3): 353–358.
De La Cruz-Agüero, J., García-Rodríguez, F. J., Cota-Gómez, V. M., Melo-Barrera, F. N. & González-Armas, R., 2012. Morphometric and molecular data on two mitochondrial genes of a newly discovered chimaeran fish (Hydrolagus melanophasma, Chondrichthyes). Ocean Science Journal, 47(2): 147–153.
Del Monte-Luna, P., Castro-Aguirre, J. L., Brook, B. W., De la Cruz-Agüero, J. & Cruz-Escalona, V. H., 2009. Pautative extinction of two sawfish species in México and the United States. Neotropical Ichtyology, 73(3): 509–512.
Del Moral-Flores, L. F., González-Acosta, A. F., Espinosa-Pérez, H., Ruiz-Campos G. & Castro-Aguirre, J. L., 2013a. Lista anotada de la ictiofauna de las islas del golfo de California, con comentarios sobre sus afinidades zoogeográficas. Revista Mexicana de Biodiversidad, 84(1): 184–214.
Del Moral-Flores, L. F. & Pérez-Ponce de León, G., 2013. Tiburones, rayas y quimeras de México. CONABIO. Biodiversitas, 111: 1–6.
Del Moral-Flores, L. F., Ramírez-Antonio, E., Angulo A. & Pérez-Ponce de León, G., 2015. Ginglymostoma unami sp. nov. (Chondrichthyes: Orectolobiformes: Ginglymostomatidae) una nueva especie de tiburón para el Pacífico oriental tropical. Revista Mexicana de Biodiversidad, 86(1): 48-58.
Del Moral-Flores, L. F., Tello-Musi, J. L., Reyes-Bonilla, H., Pérez-España, H., Martínez-Pérez, J. A., Horta-Puga, G., Velazco-Mendoza, L. A. & Álvarez del Castillo-Cárdenas, P. A., 2013b. Lista sistemática y afinidades zoogeográficas de la ictiofauna del Sistema Arrecifal Veracruzano, México. Revista Mexicana de Biodiversidad, 84(3): 825–846.
Didier, D. A., Kemper, J. M. & Ebert, D. A., 2012. Phylogeny, biology, and classification of extant Holocephali. In: The biology of sharks and their relatives,  1: 97–121 (J. C. Carrier, J. A. Musick & M. R. Heithaus, Eds.). CRC Press, Boca Ratón.
Driggers III, W. B., Burgess, G. H., Hamilton Jr., A. N., Hopkins, N. M. & Schobernd, C. M., 2010. Squaliolus laticaudus in the Western north Atlantic ocean: distributional and life history observations. Bulletin Marine of Science, 86(4): 829–836.
Driggers III, W. B., Davis, K. S., Moore, C. & Carlson, J. K., 2014. New record of a goblin shark Mitsukurina owstoni (Lamniformes: Mitsukurinidae) in the western North Atlantic Ocean [en línea]. 4 pp. Marine Biodiversity Records, 7: e96. <hhttp://journals.cambridge.org/action/displayJournal?jid=MBD > [consulta: 14 octubre 2014]
Driggers III, W. B., Hoffmayer, E. R., Hickerson, E. L., Martin, T. L. & Gledhill, C. T., 2011. Validating the occurrence of Caribbean reef sharks, Carcharhinus perezi (Poey) (Chondrichthyes: Carcharhiniformes) in the northern Gulf of Mexico, with a key for sharks of the Familia Carcharhinidae inhabiting the region. Zootaxa, 2933: 65–68.
Dyldin, Y. V., 2015. Annotated checklist of sharks, batoids and chimaeras (Chondrichthyes: Elasmobranchii, Holocephali) from waters of Russia and adjacent areas. Publications of the Seto Marine Biological Laboratory, 43: 40-91.
Ebert, D. A., 1990. The taxonomy, biogeography and bilogy of cow and frilled sharks (Chondrichthyes:
Hexanchiformes). Ph. D. Thesis, Rhodes University.
–          2003. Sharks, rays, and chimaeras of California. University of California Press, Berkeley.
Ebert, D. A., Fowler, S. & Compagno, L. J. V., 2013a. Sharks of the world: a fully illustrated guide to the sharks of the world. Wild Nature Press, Plymouth.
Ebert, D. A., Fowler, S., Compagno, L. J. V. & Dando, M., 2013b. Sharks of the World: A fully illustrated guide. Wild Nature Press, Plymouth.
Ebert, D. A., Ho, H. C., White, W. T. & Carvalho, M. R., 2013c. Introduction to the systematics and biodiversity of sharks, rays, and chimaeras (Chondrichthyes) of Taiwan. Zootaxa, 3752, 5–19.
Ebert, D. A., White, W. T., Goldman, K. J., Compagno, L. J. V., Daly-Engel, T. S. & Ward, R. D., 2010. Resurrection and redescription of Squalus suckleyi (Girard, 1854) from the North Pacific, with comments on the Squalus acanthias subgroup (Squaliformes: Squalidae). Zootaxa, 2612: 22–40.
Ebert, D. A., White, W. T. & Ho, H., 2013d. Redescription of Hexanchus nakamurai Teng 1962, (Chondrichthyes: Hexanchiformes: Hexanchidae), with designation of a neotype. Zootaxa, 3752: 20–34.
Ebert, D. A., White, W. T., Ho, H. C., Last, P. R., Nakay, K., Séret, B., Straube, N., Naylor, G. J. P. & Carvalho, M. R., 2013e. An annotated checklist of the chondrichthyans of Taiwan. Zootaxa, 3753, 279–386.
Erisman, B. E., Galland, G. R., Mascareñas, I., Moxley, J., Walker, H. J., Aburto-Oropeza, O., Hastings P. A. & Ezurra E., 2011. List of coastal fishes of Islas Marias archipelago, México, with comments on taxonomic composition, biogeography, and abundance. Zootaxa, 2985: 26–40.
Eschmeyer, W. N. 2015. Catalog of Fishes [en línea]: California Academy of Sciences, University of California <http://research.calacademy.org/research/ichthyology/catalog/fishcatmain.asp> [consulta: 8 septiembre 2015].
Eschmeyer, W. N. & Fong, J. D., 2015. Species by Familia/subfamilia [en línea]: California Academy of Sciences, University of California <http://research.calacademy.org/research/ichthyology/catalog/SpeciesByfamilia.asp> [consulta: 20 octubre 2015].
Eschmeyer, W. N., Herald, E. S., Hammond, H. & Smith, K. P., 1983. A field guide to Pacific coast fishes of North America. Houghton Mifflin Co., Field Guide, Boston.
Espinosa-Pérez, H., 2014. Biodiversidad de peces en México. Revista Mexicana de Biodiversidad, Supl., 85: S450S459.
Espinosa-Pérez, H., Castro-Aguirre, J. L. & Huidobro-Campos, L., 2004. Catálogo sistemático de Tiburones (Elasmobranchii: Selachimorpha). Listados Faunísticos de México IX. Instituto de Biología, Ciudad de México.
Euphrasen, B. A., 1790. Raja (Narinari). Kongliga Vetenskaps Akademiens nya Handlingar, Stockholm, 11: 217219.
Evermann, B. W. & Jenkins, O. P., 1891. Report upon a collection of fishes made at Guaymas, Sonora, México, with descriptions of new species. Proceedings of the United States National Museum, 14(846): 121166.
Faria, V. V., McDaviit, M. T., Charvet, P., Wiley, T. R., Simpfendorfer, C. A. & Naylor, G. J. P., 2013. Species delineation and global population structure of critically endangered sawfishes (Pristidae). Zoological Journal of the Linnean Society, 167(1): 136–164.
Fowler, H. W., 1934. Descriptions of new fishes obtained 1907 to 1910, chiefly in the Philippine Islands and adjacent seas. Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia, 85: 233–367.
Gallardo-Torres, A., Badillo-Alemán, M., Galindo de Santiago, C., Loera-Pérez, J., García-Galano, T. & Chiappa-Carrara, X., 2012. Catálogo de peces de la costa norte de Yucatán. Universidad Nacional Autónoma de México, México.
Galván-Magaña, F., Hoyos-Padilla, E. M., Navarro-Serment, C. J. & Márquez-Farías, F., 2010. Records of white shark, Carcharodon carcharias, in the Gulf of California, México [en línea]. 6 pp. Marine Biodiversity Records, 3: e111. <http://www.journals.cambridge.org/action/displayJournal?jid=MBD > [consulta: 13 octubre 2014].
Galván-Magaña, F., Nienhuis, H. J. & Klimley, A. P., 1989. Seasonal abundance and feeding habits of sharks of the Lower Gulf of California, México. California Fish and Game, 75(2): 74–84.
García-Ramírez, M. E. & Lozano-Vilano, M. L., 1992. Lista revisada de los peces marinos costeros de Nayarit, México. Publicaciones Biológicas, Facultad de Ciencias Biológicas/ UANL, 6(2): 124–132.
Garman, S., 1880. New species of selachians in the museum collection. Bulletin of the Museum of Comparative Zoology, 6(11): 167–172.
–           1881. Reports on the results of dredging, under the Supervisionof Alexander Agassiz, along the Atlantic coast of the United States, during the summer of 1880, by the U. S. Coast Survey Steamer “Blake”, Commander J. R. Bartlett, U. S. N., commanding. XII. Report on the selachians. Bulletin of the Museum of Comparative Zoology, 8(11): 231–237.
–           1884. An extraordinary shark. Bulletin of the Essex Institute, 16: 47–55.
–           1885. Notes and descriptions taken from selachians in the U. S. National Museum. Proceedings of the United States National Museum, 8(482): 39–44.
–           1899. Reports on an exploration off the west coasts of Mexico, Central and South America, and off the Galapagos Islands, in charge of Alexander Agassiz, by the U.S. Fish Commission steamer “Albatross,” during 1891, Lieut. Commander Z. L. Tanner, U. S. N., Commanding. XXVI. The Fishes. Memoirs of the Museum of Comparative Zoology, 24:1–431.
–           1906. New Plagiostomia. Bulletin of the Museum of Comparative Zoology, 46(11): 203–208.
–            1908. New Plagiostomia and Chismopnea. Bulletin of the Museum of Comparative Zoology, 51(9): 249–256.
–           1913. The Plagiostomia (sharks, skates and rays). Memories of the Museum of Comparative Zoology, 36: 1–528.
Garrick, J. A. F. & Springer, S., 1964. Isistius plutodus, a new squaloid shark from the Gulf of Mexico. Copeia, 1964(4): 678–682.
Gaspar-Dillanes, M. T. & Pérez-Espinosa, H., 1989. Resultados ictiológicos de los Cruceros Proibe III, IV y V del Caribe Mexicano. Anales del Instituto de Biología, serie Zoología, 60(2): 247–256.
Gilbert, C. H., 1892. Description of thirty-four new species of fishes collected in 1888 and 1889, principally among the Santa Barbara Islands and in the Gulf of California. Proceedings of the United States National Museum, 14(880): 539–566.
–           1896. The ichthyological collections of the steamer Albatross during the years 1890 and 1891. Report of the United States Commission of Fish and Fisheries, 19(6): 393–476.
Gill, T. N., 1862. Analytical synopsis of the order of Squali; and revision of the nomenclature of the genera. Annals of the Lyceum of Natural History of New York, 7(32): 367–370.
–          1863a. On the classification of the families and genera of the Squali of California. Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia, 14: 483–501.
–           1863b. Descriptive enumeration of a collection of fishes from the western coast of Central America, presented to the Smithsonian Institution by Captain John M. Dow. Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia, 15: 162–174.
–           1864. Second contribution to the selachology of California. Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia, 16(3): 147–151.
–           1865. On a new generic type of sharks. Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia, 17: 177.
–           1865. Note on the Familia of myliobatoids, and on a new species of AetobatisAnnals of the Lyceum of Natural History of New York, 8(14): 135–138.
–          1872. Arrangement of the families of fishes, or Classes Pisces, Marsupiobranchii, and Leptocardii. Smithsonian miscellaneous collections, 247: 1–49.
Girard, C. F., 1855. Characteristics of some cartilaginous fishes of the Pacific coast of North America. Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia, 7(6): 196–197.
Giresi, M. M., Grubbs, R. D., Portnoy, D. S. & Gold, J. R., 2013. A morphological key to distinguish among smoothhound sharks (genus Mustelus) in the Gulf of Mexico. Golfo and Caribbean Fisheries Institute, 65: 143–146.
Gomes, U. L., Signori, C. N. & Gadig, O. B. F., 2006. Report on the smallfin catshar Apristurus parvipinnis Springer & Heemstra (Chondrichthyes, Scyliorhinidae) in Western South Atlantic with notes on its taxonomy. Pan-American Journal of Aquatic Sciences, 1(2): 99–103.
González-Acosta, A. F., Castro-Aguirre, J. L., Didier, D. A., Vélez-Marín, R. & Burnes-Romo, L. A., 2010. Occurrence of Hydrolagus macrophthalmus (Chondrichthyes: Holocephali: Chimaeridae) in the northeastern Pacific. Revista Mexicana de Biodiversidad, 81(1): 197–201.
González-Acosta, A. F., De La Cruz-Agüero, J. & Cota-Gómez, V. M., 1999. Extension of geographical distribution and first occurrence of fishes in the northwest of Mexico. Hidrobiológica, 9(2): 39–44.
González-Gándara, C., 2003. Ictiofauna de los arrecifes coralinos del norte de Veracruz. Anales del Instituto de Biología, Universidad Nacional Autónoma de México, Serie Zoología, 74(2): 163-177.
González-Gándara, C. & Arias-González, J. E., 2001. Lista actualizada de los peces del arrecife Alacranes, Yucatán, México. Anales del Instituto de Biología, serie Zoología, 72(2): 245–258.
González-Isais, M. & Montes-Domínguez, H. M., 1996. Primer registro de Rhinoptera brasiliensis (Batoidei: Rhinopteridae) en Veracruz, México. Revista de Biología Tropical, 44(2B): 947–948.
Goode, G. B. & Bean, T. H., 1895. On Harriotta, a new type of chimaeroid fish from the deeper waters of the northwestern Atlantic. Scientific results of exploration by the U. S. Fish Commission Steamer Albatross. Proceedings of the United States National Museum, 17(1014): 471–473.
Grace, M. F., Doosey M. H., Bart H. L. & Naylor, G. J. P., 2015. First record of Mollisquama sp. (Chorndrichthyes: Squaliformes: Dalatiidae) from the Gulf of Mexico, with a morphological comparison to the holotype description of Mollisquama parini Dolganov. Zootaxa, 3948 (3): 587–600.
Griffith, E. & Smith, C. H., 1834. The class Pisces, arranged by the Baron Cuvier, with supplementary additions, by Edward Griffith, F. R. S., andc. and Lieut.-Col. Charles Hamilton Smith, F. R., L. S. S., andc. andc. In: The animal kingdom, arranged in conformity with its organization, by the Baron Cuvier, member of the Institute of France…with supplementary additions to each Orden, by Edward Griffith…and others (G. Cuvier, Ed.). Whittaker and Co., London.
Grijalva-Chon, J. M., Kaichi A. & Numachi, K., 2002. Homogeneidad genética en tiburón angelito (Squatina californica) del Golfo de California, evidencia por análisis PCR-RFLP de la región control del ADN mitocondrial. Ciencia y Mar, 17: 37–42.
Grijalva-Chon, J. M., Nuñez-Quevedo, S. & Castro-Longoria, R., 1996. Ictiofauna de la Laguna Costera La Cruz, Sonora, México. Ciencias Marinas, 22(2): 129–150.
Grogan, E. D. & Lund, R., 2004. The origin and relationships of early Chondrichthyes. In: Biology of sharks and their relatives: 3–31 (J. C. Carrier, J. A. Musick & M. R. Heithaus, Eds.). CRC Press, Boca Ratón.
Guitart Manday, D. J., 1966. Nuevo nombre para una especie de Tiburón del género Isurus (Elasmobranchii, Isuridae) de aguas Cubanas. Poeyana, Series A, 15: 1–9.
Gunnerus, J. E., 1765. Brugden (Squalus maximus). Det Trondhiemske Selskabs Skrifter, 3: 33–49.
Günther, A., 1866. On the fishes of the states of Central America, founded upon specimens collected in fresh and marine waters of various parts of that country by Messrs. Salvin and Godman and Capt. J. M. Dow. Proceedings of the Zoological Society of London, 39(3): 600–604.
–           1870. Catalogue of the fishes in the British Museum. Catalogue of the Physostomi, containing the families Gymnotidae, Synbranchidae, Muraenidae, Pegasidae, and of the Lophobranchii, Plectognathi, Dipnoi, Ganoidei, Chondropterygii, Cyclostomata, Leptocardii, in the British Museum, 8: 1–549.
–           1872. Report on several collections of fishes recently obtained for the British Museum. Proceedings of the Zoological Society of London, 1871(3): 652–675.
–           1877. Preliminary notes on new fishes collected in Japan during the expedition of H.M.S. Challenger. Annals and Magazine of Natural History (Series 4), 20(119): 433–446.
Guzmán, A. F. & Meraz-Munguía, M. A., 2013. Vertebrados condrictios de la colección del Laboratorio de Ecología de la Escuela Nacional de Ciencias Biológicas, Instituto Politécnico Nacional, México. CICIMAR Oceánides, 28(2): 41–60.
Hart, J. L., 1973. Pacific fishes of Canada. Bulletin Fisheries Research Board, Canada, 180: 1–740.
Hartel, K. E. & Dingerkus, G., 1997. Types of Garman Chondrichthian species in the Museum of Comparative Zoology. In: The Plagiostomia (Sharks, Skates and Rays), reprint by Samuel Garman: xxxvi-xIix . Benthic Press, Los Angeles.
Heemstra, P. C., 1997. A review of the smooth-hound sharks (genus Mustelus, Familia Triakidae) of the western Atlantic Ocean, with descriptions of two new species and a new subspecies. Bulletin of Marine Science, 60(3): 894–928.
Herman, J. M., Hovestadt-Euler, M. & Hovestadt, D. C., 1994. Part A, Number 1: Orden: Hexanchiformes – Familia: Hexanchidae. Odontological results supporting the validity of Hexanchus vitulus Springer and Waller, 1969 as the third species of the genus Hexanchus Rafinesque, 1810, and suggesting intrafamilial reordening of the Hexanchidae. Contributions to the study of the comparative morphology of teeth and other relevant ichthyolorulites in living supraspecific taxa of Chondrichthyan fishes. Bulletin de l’Institut Royal des Sciences Naturelles de Belgique, Biologie 64: 147–163.
Hernández-Betancourt, S., Serrano-Flores, F., Chumba-Segura, L., Sélem-Salas, C. I. & Chablé-Santos, J., 2011. Los tiburones en la costa norte de Yucatán: ¿poblaciones amenazadas por la sobrepesca?. Bioagrociencias, 4(2): 39–42.
Hildebrand, S. F., 1948. A new genus and five new species of American fishes. Smithsonian Miscellaneous Collections, 110(9): 1–15.
Hildebrand, S. F. & Schroeder, W. C., 1928. Fishes of Chesapeake Bay. Bulletin of the Bureau of Fisheries, 43(1): 1–366.
Hoffmayer, E. R., Driggers III, W. B., Franks, J. S., Hanisko, D. S., Roffer M. A. & Cavitt, L. E., 2011. Recent occurrences of basking sharks, Cetorhinus maximus (Chondrichthyes: Cetorhinidae), in the Gulf of Mexico [en línea]. Marine Biodiversity Records, 4: 87. <http://www.journals.cambridge.org/action/displayJournal?jid=MBD > [consulta: 13 octubre 2014].
Holt, E. W. L. & Byrne, L. W., 1909. Preliminary note on some fishes from the Irish Atlantic slope. Annals and Magazine of Natural History (Series 8), 3: 279–280.
Howell-Rivero, L., 1936. Some new, rare and little-known fishes from Cuba. Proceedings of the Boston Society of Natural History, 41(4): 41–76.
Hubbs, C. L. & Follett, W. I., 1947. Lamna ditropis, new species, the salmon shark of the North Pacific. Copeia, 1947(3): 194.
Hubbs, C. L. & Taylor, L. R., 1970. Data on life history and characters of Galeus piperatus, a dwarf shark of Golfo de California. Fiskeridirektorates Skrifter Serie Havundersokelser, 15: 310–330.
Ibarra, M. & Stewart, D. J., 1987. Catalogue of type specimens of Recent fishes in Field Museum of Natural History. Fieldiana Zoology (New Series), 35: 1–112.
Iglésias, S. P., Lecointre, G. & Sellos, D. Y., 2005. Extensive paraphylies within sharks of the Order Carcharhiniformes inferred from nuclear and mitochondrial genes. Molecular Phylogenetics and Evolution, 34(3): 569–583.
IUCN, 2014. IUCN Red List of Threatened Species [en línea]: <www.iucnredlist.org> [consulta: 28 septiembre 2015].
Ishihara, H., & Ishiyama, R., 1985. Two new North Pacific skates (Rajidae) and a revised key to Bathyraja in the area. Japanese Journal of Ichthyology, 32(2): 143–179.
James, K. C., Ebert, D. A., Long, D. J. & Didier, D. A., 2009. A new species of chimaera, Hydrologus melanophasma sp. nov. (Chondrichthyes: Chimaeriformes: Chimaeridae), from the eastern North Pacific. Zootaxa, 2218: 59–68.
Jiménez-Badillo, M. L. & Meiners-Mandujano, C., 2011. Peces. In: Biodiversidad marina de la costa central de Veracruz, Guía ilustrada: 44-143 (V. Arenas-Fuentes, M. A. Lozano-Aburto, M. L. Jiménez-Badillo, C. Meiners-Mandujano, M. E. Velarde-González, E. Morteo-Ortíz, T. E. Morales-Vera, O. Guzón-Zatarain & J. A. G. González-González, Eds.). Consejo Veracruzano de Investigación Científica y Desarrollo Tecnológico, Ciudad de México.
Jiménez-Badillo, M. L., Pérez-España, H., Vargas-Hernández, J. M., Cortés-Salinas, J. C. & Flores-Pineda, P. A., 2006. Catálogo de especies y artes de pesca del Parque Nacional Sistema Arrecifal Veracruzano. Comisión Nacional para el Conocimiento y Uso de la Biodiversidad, Universidad Veracruzana, Xalapa.
Jordan, D. S., 1888. A manual of vertebrate animals of the northern United States, including the district north and east of the Ozark mountains, south of the Laurentian hills, north of Virginia, and east of the Missouri River; inclusive of marine species, 5th ed. A. C. McClurg, Chicago.
–          1895. The fishes of Sinaloa. Proceedings of the California Academy of Sciences (Series 2), 5: 377–514.
–           1898. Description of a species of fish (Mitsukurina owstoni) from Japan, the type of a distinct Familia of lamnoid sharks. Proceedings of the California Academy of Sciences (Series 3, Zoology), 1: 199–204.
Jordan, D. S. & Bollman, C. H. 1890. Descriptions of new species of fishes collected at the Galapagos Islands and along the coast of the United States of Colombia, 1887-’88. In: Scientific Results of Explorations by the U. S. Fish Commission Steamer Albatross. Number 4. Proceedings of the United States National Museum, 12 (770): 149–183.
Jordan, D. S. & Evermann, B. W., 1896. The fishes of North and Middle America, a descriptive catalogue of the species of fishlike vertebrates found in the waters of North America, north of the Isthmus of Panamá. Part I. Bulletin of the United States National Museum, 47: 1–1240.
–           1898a. The fishes of North and Middle America: a descriptive catalogue of the species of fish-like vertebrates found in the waters of North America, north of the Isthmus of Panamá. Part II. Bulletin of the United States National Museum, 47: 1241–2183.
–           1898b. The fishes of North and Middle America: a descriptive catalogue of the species of fish-like vertebrates found in the waters of North America north of the Isthmus of Panamá. Part III. Bulletin of the United States National Museum, 47: 2183a–3136.
Jordan, D. S. & Fowler, H. W., 1903. A review of the elasmobranchiate fishes of Japan. Proceedings of the United States National Museum, 26(1324): 593–674.
Jordan, D. S. & Gilbert, C. H., 1880a. Notes on a collection of fishes from San Diego, California. Proceedings of the United States National Museum, 3: 23–34.
–           1880b. Description of a new ray (Platyrhina triseriata), from the coast of California. Proceedings of the United States National Museum, 3(108): 36–38.
–           1880c. Description of a new species of ray (Raia stellulata) from Monterey, California. Proceedings of the United States National Museum, 3(129): 133–135.
–           1880d. Description of a new species of ray, Raia rhina, from the coast of California. Proceedings of the United States National Museum, 3(141): 251–253.
–           1881. Note on Raia inornataProceedings of the United States National Museum, 4(194): 73–74.
–           1882a. Description of four new species of sharks, from Mazatlan, México. Proceedings of the United States National Museum, 5(268): 102–110.
–           1882b. Description of a new shark (Carcharias lamiella) from San Diego, California. Proceedings of the United States National Museum, 5(269): 110–111.
–           1882c. Descriptions of nineteen new species of fishes from the Bay of Panamá. Bulletin of the U. S. Fish Commission, 1: 306–335.
Karrer, C., 1972. Die Gattung Harriotta Goode and Bean, 1895 (Chrondrichthyes, Chimaeriformes, Rhinochimaeridae) mit Beschreibung einer neuen Art aus dem Nordatlantik. Mitteilungen aus dem Zoologischen Museum in Berlin, 48(1): 203–221.
Kato S., 1965. White shark, Carcharodon carcharias, from the Gulf of California, with a list of the sharks in Mazatlan, Mexico. Copeia, 1965(3): 384.
Kemper, J. M., Ebert, D. A., Didier, D. A. & Compagno, L. J. V., 2010. Description of a new species of chimaerid, Chimaera bahamaensis from the Bahamas (Holocephali: Chimaeridae). Bulletin of Marine Science, 86(3): 649–659.
Kiraly, S. J., Moore, J. A. & Jasinski, P. H., 2003. Deepwater and Other Sharks of the U.S. Atlantic Ocean Exclusive Economic Zone. Marine Fisheries Review, 65(4): 1–63.
Krefft, G., 1968. Neue und erstmalig nachgewiesene Knorpelfische aus dem Archibenthal des Südwestatlantiks, einschließlich einer Diskussion einiger Etmopterus-Arten südlicher Meere. Archiv für Fischereiwissenschaft, 19(1): 1–42.
Kobelkosky-Díaz, A., 1985. Los peces de la Laguna de Tampamachoco, Veracruz, México. Biotica, 10(2): 145–156.
Kumada, T. & Hiyama, Y., 1940. Peces marinos de las costas mexicanas del Pacífico. Talleres Gráficos de la Nación, Ciudad de México.
Lacepède, B. G. E., 1801. Historie naturelle des poissons. Tome Sixième, 2: 1–6328.
Lamilla, J. G. & Bustamante, C. D., 2005. Guía para el reconocimiento de: tiburones, rayas y quimeras en Chile. Oceana, 17: 1–80.
Last, P. R. & Stevens, J. D., 2009. Sharks and rays of Australia. CSIRO Publishing, Collingwood.
Latham, J. F., 1794. An essay on the various species of sawfish. The Transactions of the Linnean Society of London, 2(25): 273–282.
Lavenberg, R. J. & Fitch, J. E., 1966. Annotated list of fishes collected by midwater trawl in the Gulf of California, March-April, 1964. California Fish and Game, 52(2): 92–110.
Lay, G. T. & Bennett, E.T., 1839. Fishes. In: The zoology of Captain Beechey’s voyage; comp. from the collections and notes made by Captain Beechey, the officers and naturalist of the expedition, during a voyage to the Pacific and Behring’s Straits performed in His Majesty’s ship Blossom: 41–75 (F. W. Bechey, Ed.). Henry G. Bohn, London.
Lesueur, C. A., 1817. Description of three new species of the genus RajaJournal of the Academy of Natural Sciences, Philadelphia, 1(3): 41–45.
–           1818. Description of several new species of North American fishes. Journal of the Academy of Natural Sciences, Philadelphia, 1(2): 222–235, 359–368.
–           1822. Description of a Squalus, of a very large size, which was taken on the coast of New-Jersey. Journal of the Academy of Natural Sciences, Philadelphia, 2(1): 343–352.
–           1824. Description of several species of the Linnaean genus Raia, of North America. Journal of the Academy of Natural Sciences, Philadelphia, 4(1): 100–121.
Linnaeus, C., 1758. Systema Naturae, Ed. X. (Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata.) Laurenti Salvi, Holmiae.
Llorente-Bousquets, J. & S. Ocegueda, S., 2008. Estado del conocimiento de la biota, en Capital natural de México, vol. I: Conocimiento actual de la biodiversidad. Conabio, México.
Lloyd, R. E., 1908. On two new species of eagle-rays (Myliobatidae), with notes on the skull of the genus CeratopteraRecords of the Indian Museum (Calcutta), 2(2): 175–180.
Long, D. J., McCosker, J. E., Blum, S. & Klapfer, A., 2011. Tropical Eastern Pacific Records of the Prickly shark, Echinorhinus cookie (Chondrichthyes: Echinorhinidae). Pacific Science, 65(4): 433–440.
Long, D. J. & Seigel, J. A., 1997. A crocodile shark, Pseudocarcharias kamoharai (Selachii: Lamnidae) from pelagic waters off Baja California, México. Oceánides, 12(1): 61–63.
López S., M. I. & Bussing, W. A. 1998. Urotrygon cimar, a new eastern Pacific stingray (Pisces: Urolophidae). Revista de Biologia Tropical, 46(Suppl. 6): 271–277.
Love, M. S., Mecklenburg, C. W., Mecklenburg, T. A. & Thorsteinson, L. K., 2005. Resource inventory of marine and estuarine fishes of the West Coast and Alaska: A checklist of North Pacific and Arctic Ocean species from Baja California to the Alaska-Yukon border. Seattle, WA: U.S. Department of the Interior, US. Geological Survey, Biological Resources Division, OCS Study MMS 2005-030 and USGS/NBII 2005-001. <http://www.lovelab.id.ucsb.edu/Checklist.pdf> [consulta: 7 septiembre 2014]
Lowe, R. T.,  1841. Certain new species of Madeiran fishes. Proceedings of the Zoological Society of London, 8(89): 36–39.
Lozano-Vilano, M. L., Contreras-Balderas, S. & García-Ramírez, M. E., 1998. El laboratorio y la colección de ciencias Biológicas, Universidad Autónoma de Nuevo León: Una colección Internacional, y lista de publicaciones. Publicaciones Biológicas, Faculta de Ciencias Biológicas, Universidad Autónoma de Nuevo León, Suppl., 4: 9–83.
Lucano-Ramírez, G., Ruíz-Ramírez, S., Aguilar-Palomino, B. & Rojo-Vázquez, J. A., 2001. Listado de las especies de peces de la región costera de Jalisco y Colima, México. Ciencia y Mar, 5(15): 13–20.
Madrid-Vera, J., Ruiz-Luna, A., Rosado-Bravo, I., 1998. Pece de la plataforma continental de Michoacán y sus relaciones regionales en el Pacífico mexicano. Revista de Biología Tropical, 46(2): 267–276.
Márquez-Espinosa, A. F., 2012. Guía de los Peces marinos de la Costa Norte de Guerrero, México. Facultad de Estudios Superiores Iztacala, UNAM, Ciudad de México.
Martínez-Meyer, E., Sosa-Escalante J. E. & Álvarez. F., 2014. El estudio de la biodiversidad en México: ¿una ruta con dirección?. Revista Mexicana de Biodiversidad, Supl. 85: S1–S9.
Mascareñas-Osorio, I., Erisman, B., Moxley, J., Balart, E. F. & Aburto-Oropeza, O., 2011. Checklist of conspicuous reef fishes of the Bahía de los Ángeles region, Baja California Norte, Mexico, with comments on abundance and ecological biogeography. Zootaxa, 2922: 60–68.
Mathews, C. P., 1975. Note on the ecology of the ratfish, Hydrolagus collei, in the Gulf of California. California Fish and Game, 61(1): 47–53.
Matsubara, K., 1936. A new carcharoid shark found in Japan. Dobutsugaku Zasshi, 48(7); 380–382.
Maul, G. E., 1955. Five species of rare sharks new for Madeira including two new to science. Notulae Naturae (Philadelphia), 279: 1–13.
McEachran, J. D., 1977. Variation in Raja garmani and the status of Raja lentiginosa (Pisces: Rajidae). Bulletin of Marine Science, 27(3): 423–439.
–           2009. Fishes (Vertebrata: Pisces) of the Gulf of Mexico. In: Gulf of Mexico–Origins, Waters, and Biota. Biodiversity: 1223–1316 (D. L. Felder & D. K. Camp, Eds.). Texas A&M Press, College Station, Corpus Christi.
McEachran, J. D. & Fechhelm, J. D., 1998. Fishes of the Gulf of MexicoVol. 1: Myxiniformes to Gasterosteiformes. University of Texas Press, Austin.
–           2005. Fishes of the Gulf of Mexico. Vol. 2: Scorpaeniformes to Tetraodontiformes. University of Texas Press, Corpus Christi.
McEachran, J. D. & Miyake, T., 1988. A new species of skate from the Gulf of California (Chondrichthyes, Rajoidei). Copeia, 1988(4): 877–886.
Mecklenburg, C. W., Mecklenburg, T. A., & Thorsteinson, L. K., 2002. Fishes of Alaska. American Fisheries Society, Maryland.
Mejía-Falla, P., Navia, A. F., Mejía-Ladino, L. M., Acero-P., A. & Rubio, E. A., 2007. Tiburones y rayas de Colombia (Pisces Elasmobranchii): lista actualizada, revisada y comentada. Boletín de Investigaciones Marinas y Costeras, 36(1): 111–149.
Mejía-Mercado, B. E., Balart-Páez, E. F., Sosa-Nishizaki, O. & Hinojosa-Corona, A., 2013. Catálogo, foto-identificación de la fauna íctica de profundidad (350-3,800 m) del Golfo de California. CICESE, Ensenada.
Meléndez, R., Lopez, S. & Yáñez, E. 2006. Nuevos antecedes de Pseudocarcharias kamoharai (Matsubara, 1936) (Chondrichthyes: Lamniformes: Pseudocarchariidae), frente al norte de Chile. Investigaciones Marinas, Valparaíso, 34(2): 223–226.
Menni, R. C. & Lucifora, L. O., 2007. Condrictios de la Argentina y Uruguay. Probiota, FCNyM, UNLP, Serie Técnica y Didáctica, La Plata, Argentina, 11: 1–15.
Merrett, N. R., 1973. A new shark of the genus Squalus (Squalidae: Squaloidea) from the equatorial western Indian Ocean; with notes on Squalus blainvillei. Journal of Zoology, 171(1): 93–110.
Mitchill, S. L., 1815. The fishes of New-York, described and arranged. Transactions of the Literary and Philosophical Society of New-York, 1(5): 355–492.
Mitsukuri, K., 1895. On a new genus of the chimaeroid group HariottaDobutsugaku, 7(80): 97–98.
Moncayo-Estrada, R., Castro-Aguirre, J. L. & De La Cruz-Agüero, J., 2006. Lista sistemática de la iciofauna de Bahía de Banderas, México. Revista Mexicana de Biodiversidad, 77(1): 67–80.
Moore, A. B. M., 2014. A review of sawfishes (Pristidae) in the Arabian region: diversity, distribution, and fuctional extinction of large and historiallly abundant marine vertebrates. Aquatic conservation: marine and freshwater ecosystems, 24: 1–24.
Müller, J. & Henle, F. G. J., 1839. Plagiostomen (Systematische Beschreibung der Plagiostomen): 1–28. Verlag von Veit und Comp., Berlin.
–           1839.  Plagiostomen (Systematische Beschreibung der Plagiostomen): 29–102. Verlag von Veit und Comp., Berlin.
–           1841.  Plagiostomen (Systematische Beschreibung der Plagiostomen): 103–200. Verlag von Veit und Comp., Berlin.
Miyake, T. & McEachran, J. D., 1988. Three new species of the stingray genus Urotrygon (Myliobatiformes: Urolophidae) from the eastern Pacific. Bulletin of Marine Science, 42(3): 366–375.
Nakabo, T., 2013. Fishes of Japan with pictorial keys to the species. Vol. 1. Kanagawa. University Press.
Nakamura, H., 1935. On the two species of the thresher shark from Formosan waters. Memoirs Faculty Science Taihoku Imperial University Formosa, 14(1): 1–6.
Nardo, G. D., 1827. Prodromus observationum et disquisitionum Adriaticae ichthyologiae. Giornale di fisica, chimica e storia naturale, medicina, ed arti, Dec. II, 10: 22–40.
Naylor, G. J. P., Caira, J. N., Jensen, K., Rosana, K. A. M., White, W. T. & Last, P. R., 2012a. A DNA sequence-based approach to the identification of shark and ray species and its implications for global elasmobranch diversity and parasitology. Bulletin of the American Natural History Museum, 367: 1–263.
Naylor, G. J. P., Caira, J. N., Jensen, K., Rosana, K. A. M., Straube, N. & Lakner, C., 2012b. Elasmobranch phylogeny: a mitochondrial estimate based on 595 species. In: The Biology of sharks and their relatives: 31–56 (J. C. Carrier, J. A. Musick & M. R. Heithaus, Eds.). CRC Press, Boca Ratón.
Nelson, J. S., 2006. Fishes of the world. John Wiley and Sons, inc., New Jersey, USA.
Newman, E., 1849. Enormous undescribed fish, apparently allied to the Raiidae, killed off California. The Zoologist: a Popular Miscellany of Natural History, 7: 2357–2358.
Nichols, J. T., 1927. A new shark from the continental slope off Florida. American Museum Novitates, 256: 1–2.
Notarbartolo-di-Sciara, G., 1987a. Myliobatiform rays fished in the southern Gulf of California (Baja California Sur, Mexico) (Chondrichthyes: Myliobatiformes). In: Memoría del V Simposio de Biología Marina: 109–115. Universidad Autónoma de Baja California Sur, La Paz.
–           1987b. A revisionary study of the genus Mobula Rafinesque, 1810 (Chondrichthyes: Mobulidae) with the description of a new species. Zoological Journal of the Linnean Society, 91(1): 1–91.
Olfers, J. F. M., 1831. Die Gattung Torpedo in ihren naturhistorischen und antiquarischen Beziehungen erläutert. [Unspecified publisher] Berlin.
Osburn, R. C. & Nichols, J. T., 1916. Shore fishes collected by the “Albatross” expedition in Lower California, with descriptions of new species. Bulletin of the American Museum of Natural History, 35(16): 139–181.
Parson, G. R., 2006. Sharks, Skates, and Rays of the Gulf of Mexico, A field guide. University Press of Mississippi.
Parson, G. R., Ingram, G. W., Jr. & Havard, R., 2002. First record of the Goblin shark Mitsukurina owstoni, Jordan (Familia Mitsukurinidae) in the Gulf of Mexico. Southeastern Naturalist, 1(2): 189–192.
Payán, L. F., Mejía-Falla, P. A., Navia, A. F. & Lozano, R. A., 2010. New records of Gorgona guitarfish Rhinobatos prahli on the Colombian Pacific [en línea]. 3 pp. Marine Biodiversity Records, 3: e52. <http://www.journals.cambridge.org/action/displayJournal?jid=MBD > [consulta: 13 octubre 2014].
Pérez-Jiménez, J. C., Nichizaki, O. S. & Castillo-Geniz, J. L., 2005. A new eastern North Pacific smoothhound shark (genus Mustelus, Familia Triakidae) from the Gulf of California. Copeia, 2005(4): 834–845.
Péron, F., 1807. Voyage de Découvertes aux Terres Australes, exécuté par ordre de sa majesté l’Empereur et Roi, sur les Corvettes la Géographe, la Naturaliste et la Goulette le Casuarina, pendant les années 1800, 1801, 1803 et 1804. De l’Imprimerie impériale, Paris
Philippi, R. A., 1892. Algunos peces de Chile. Las rayas, Callorrhynchus i Orthagoriscus Chilenos. Anales del Museo Nacional de Chile. Primera sección, Zoología, 3: 1–16.
Pietschmann, V., 1928. Neue Fischarten aus dem Pazifischen Ozean. Anzeiger der Akademie der Wissenschaften in Wien, 65(27): 297–298.
Poey, F., 1858–61. Memorias sobra la historia natural de la Isla de Cuba, acompañadas de sumarios Latinos y extractos en Francés. Tomo 2. La Habana, 2, pp: 1–96 (1858); 97–336 (1860); 337–442 (1861).
–           1868. Synopsis piscium cubensium. Catálogo Razonado de los peces de la isla de Cuba. Repertorio Fisico-Natural de la Isla de Cuba, 2: 279–484.
–           1876. Enumeratio piscium cubensium (Parte III). Anales de la Sociedad Española de Historia Natural, Madrid, 5: 373–404.
Quattro, J. M., Driggers III, W. B., Grady, J. M., Ulrich, G. F. & Roberts, M. A., 2013. Sphyrna gilberti sp. nov., a new hammerhead shark (Carcharhiniformes, Sphyrnidae) from the western Atlantic Ocean. Zootaxa, 3702(2): 159–178.
Quoy, J. R. C. & Gaimard, J. P., 1824. Description des Poissons. Chapter IX. In: Voyage autour du Monde… exécuté sur les corvettes de L. M. “L’Uranie” et “La Physicienne,” pendant les années 1817, 1818, 1819 et 1820: 1–328 (L. de Freycinet, Ed.). Imprimerie Royale, Paris.
Rafinesque, C. S., 1810. Caratteri di alcuni nuovi generi e nuove specie di animali e piante della Sicilia, con varie osservazioni sopra i medisimi. Sanfilippo, Palermo.
Ramírez H., E., Carrillo, G. & Lluch B., D., 1964. Investigaciones ictiológicas en la costa de Chiapas. Lista de peces colectados en las capturas camarones (agosto y septiembre de 1959 y abril, mayo y junio de 1960). Publicaciones del Instituto Nacional de Investigaciones Biológico-Pesqueras, 5: 1–17.
Ramírez-Amaro, S. R., Cartamil, D., Galván-Magaña, F., González-Barba, G., Graham, J. B., Carrera-Fernandez, M., Escobar-Sanchez, O., Sosa-Nishizaki, O. & Rochin-Alamillo, A., 2013. The artesanal elasmobranch fisheries in the Pacific coast of Baja California Sur, Mexico, management implications. Scientia Marina, 77(3): 473–487.
Ramírez-Hernández, E. & Arvizu-Martínez, J., 1965. Investigaciones ictiológicas en las costas de Baja California. I. Lista de peces marinos de Baja California Colectados en el periodo 1961-1965. Anales del Instituto Nacional de Investigaciones Biologico Pesqueras, 1: 293–324.
Ramírez-Hernández, E. & Páez-Barrera, J., 1965. Investigaciones ictiológicas en las costas de Guerrero. I. Lista de peces marinos de Guerrero colectados en el periodo 1961-1965. Anales del Instituto Nacional de Investigaciones Biologico Pesqueras, 1: 325–358.
Ranzani, C., 1839. De novis speciebus piscium. Dissertatio prima. Novi Commentarii Academiae Scientiarum Instituti Bononiensis, 4: 1–19.
Raz-Guzman, A. & Huidobro, L., 2002. Fish communities in two environmentally different estuarine systems of Mexico. Journal of Fish Biology, 61(Suppl A): 182–195.
Reinhardt, J. C. H., 1825. Ichthyologiske bidrag. In: Oversigt over det Kongelige Danske Videnskabernes Selskabs Forhandlinger og detsMedlemmers Arbeider (Kjøbenhavn): 1–35 (H. C. Örsted, Ed.). Trykt i Bianco Lunos Bogtrykkerri, Copenhague.
Reséndez Medina, A., 1970. Estudio de los peces de la Laguna de Tamiahua, Veracruz, México. Anales del Instituto de Biología, Universidad Nacional Autónoma de México, serie Ciencias del Mar y Limnología, 41(1): 79–146.
Reséndez-Medina, A. & Kobelkowsky-Díaz, A., 1991. Ictiofauna de los sistemas lagunares costeros del Golfo de México. Universidad y Ciencia, 8(16): 91–110.
Reyes-Bonilla, H., Ayala-Bocos, A., González-Romero, S., Sánchez-Alcántara, I., Walther-Mendoza, M., Bedolla-Guzmán, Y. R., Ramírez-Valdez, A., Calderon-Aguilera, L. E. & Olivares Bañuelos, N. C., 2010. Checklist and Biogeography of fishes from Guadalupe island, western México. CalCOFI Reports, 51: 195–209.
Richardson, J., 1836. The Fish, Fauna Boreali-Americana; or the zoology of the northern parts of British America: containing descriptions of the objects of natural history collected on the late northern land expeditions, under the command of Sir John Franklin, R. N., 3:1–327.
Risso, A., 1810. Ichthyologie de Nice, ou histoire naturelle des poissons du département des Alpes Maritimes. Schoell, París.
Rodríguez-Romero, J., Palacios-Salgado, D. S., López-Martínez, J., Hernández-Vázquez, S. & Ponce-Díaz, G., 2008. Composición taxonómica y relaciones zoogeográficas de los peces demersales de la costa occidental de Baja California Sur, México. Revista de Biología Tropical, 56(4): 1765–1783.
Roedel, P. M. & Ripley, W. E., 1950. California sharks and rays. California Department of Natural Resources, Division of Fish and Game, Fish Bulletin, 75: 1–88.
Rosa, M. R. & Gadig, O. B. F., 2010. Taxonomic comments and an identification key to species for the smooth-houn sharks genus Mustelus Link, 1790 (Chondrichthyes: Triakidae) from the Western South Atlantic. Pan-American Journal of Aquatic Sciences, 5(3): 401–413.
Ruiz-Campos, G., Castro-Aguirre, J. L., Balart, E. F., Campos-Dávila, L. & Vélez-Marín, R., 2010. New specimens and records of chondrichthyan fishes (Vertebrata: Chondrichthyes) off the Mexican Pacific coast. Revista Mexicana de Biodiversidad, 81(2): 363–371.
Rüppell, W. P. E. S., 1837. Neue Wirbelthiere zu der Fauna von Abyssinien gehörig. Fische des Rothen Meeres. Frankfurt-am-Main, 1837: 53–80.
Sabaj Pérez, M. H. (Ed.)., 2013. Standard symbolic codes for institutional resource collections in herpetology and ichthyology: an Online Reference [en línea]: American Society of Ichthyologist and Herpetologists. <http://www.asih.org> [consulta: 6 mayo 2014].
Saemundsson, B., 1922. Zoologiske Meddelelser fra Island. XIV. Fiske, ny for Island, of supplerende Oplysninger om andre, tidligere kendte. Videnskabelige Meddelelser fra Dansk Naturhistorisk Forening, Kjøbenhavn, 74: 159–201.
Sandoval-Castillo, J., J. Ramírez-González & C. Villavicencio-Garayzar. 2008. First record of basking shark (Cetorhinus maximus) in México? [en línea]. 2 pp. Marine Biodiversity Records, 1: e19. <http://www.journals.cambridge.org/action/displayJournal?jid=MBD > [consulta: 13 octubre 2014].
Sarukhán, J., Koleff, P., Carabias, J., Soberón, J., Dirzo, R., Llorente-Bousquets, J., Halffter, G., González, R., March, I., Mohar, A., Anta, S. & de la Masa, J., 2009. Capital natural de México. Síntesis: conocimiento actual, evaluación y perspectivas de sustentabilidad. Conabio.
Schaaf-Da Silva, J. A. & Ebert, D. A., 2008. A re-description of the eastern Pacific swellshark, Cephaloscyllium ventriosum (Garman 1880) (Chondrichthyes: Carcharhiniformes: Scylliorhinidae), with comments on the status of C. uter (Jordan & Gilbert 1896). Zootaxa, 1872: 1872, 59–68.
Schmitter-Soto, J. J., 1998. Catálogo de los peces continentales de Quintana Roo. El Colegio de la Frontera Sur, San Cristobal de las Casas.
Schmitter-Soto, J. J., Vásquez-Yeomans, L., Aguilar-Perera, A., Curiel-Mondragón, C., Caballero-Vázquez, A., 2000. Lista de peces marinos del Caribe mexicano. Anales del Instituto de Biología, serie Zoología, 71(2): 143–177.
Schofield, P. J. & Burgess, G. H., 1997. Etmopterus robinsi (Elasmobranchii, Etmopteridae), a new species of deepwater lantern shark from the Caribbean Sea and western North Atlantic, with a redescription of Etmopterus hillianusBulletin of Marine Science, 60(3): 1060–1073.
Sedberry, G. R., Scott Meister, H. & Loefer, J. K., 2007. First in-situ observation of a frill shark, Chlamydoselachus anguineus, and an Additional record for the Western North Atlantic. Journal of the North Carolina Academy of Science, 123(3): 127–132.
Shao, K.-T. & Hwang, D.-F., 1997. Rhinochimaera pacifica (Chimaeriformes, Rhinochimaeridae), the first rhinochimaerid recorded from Taiwan. Acta Zoologica Taiwanica, 8(2): 97–102.
Shirai, S. & Tachikawa, H., 1993. Taxonomic resolution of the Etmopterus pusillus species group (Elasmobranchii, Etmopteridae), with description of E. bigelowi, n. sp. Copeia, 1993(2): 483-495.
Smith, A., 1828. Descriptions of new, or imperfectly known objects of the animal kingdom, found in the south of Africa. South African Commercial Advertiser, 3(145): 2.
–           1886. On the occurrence of a new species of Rhinoptera (R. encenadae) in Todos Santos Bay, Lower California. Proceedings of the United States National Museum, 9(563): 220.
–           1912. The squaloid sharks of the Philippine Archipelago, with descriptions of new genera and species. Proceedings of the United States National Museum, 41(1877): 677–685.
Snodgrass, R. E. & Heller, E., 1905. Papers from the Hopkins-Stanford Galapagos Expedition, 1898-1899. XVII. Shore fishes of the Revillagigedo, Clipperton, Cocos and Galapagos Islands. Proceedings of the Washington Academy of Science, 6: 333–427.
Springer, S., 1939. Two new Atlantic species of dog sharks, with a key to the species of MustelusProceedings of the United States National Museum, 86(3058): 461–468.
–           1940. Three new sharks of the genus Sphyrna from the Pacific Coast of tropical America. Stanford Ichthyological Bulletin, 1(5): 161–172.
–           1950. A revision of North American sharks allied to the genus CarcharhinusAmerican Museum Novitates, 1451: 1–13.
–           1966. A review of western Atlantic cat sharks, Scyliorhinidae, with descriptions of a new genus and five new species. United States Fish and Wildlife Service Fishery Bulletin, 65(3): 581–624.
–           1979. A revision of the catsharks, Familia Scyliorhinidae. NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration) Technical Report NMFS (National Marine Fisheries Service) Circular, 422: 1–152.
Springer, S. & Lowe, R. H., 1963. A new smooth dogshark, Mustelus higmani, from the Equatorial Atlantic coast of South America. Copeia, 1963(2): 245–251.
Springer, S. & Wagner, M. H., 1966. Galeus piperatus, a new shark of the Familia Scyliorhinidae from the Gulf of California. Contributions in Science (Los Angeles), 110: 1–9.
–           1969. Hexanchus vitulus, a new sixgill shark from the Bahamas. Bulletin of Marine Science, 19(1): 159–174.
Stevenson, D. E., Orr, J, W., Hoff, G. R. & McEachran, J. D., 2007. Field guide to sharks, skates, and ratfish of Alaska. Alaska Sea Grant College Program.
Tadashi, I. & Garrick, J. A. F., 1979. Rhinochimaera pacifica, a long-snouted chimaera (Rhinochimaeridae), in New Zealand waters. Japanese Journal of Ichthyology, 25(4): 235–243.
Taylor, L. R., Jr., 1972. Apristurus kampae, a new species of scyliorhinid shark from the eastern Pacific Ocean. Copeia, 1972(1): 71–78.
Taylor, L. R., Jr. & Castro-Aguirre, J. L., 1972. Heterodontus mexicanus, a new horn shark from the Gulf of California. Anales de la Escuela Nacional de Ciencias Biológicas, México City, 19: 123–143.
Taylor, L. R. Jr., Compagno, L. J. V. & Struhsaker, P. J., 1983. Megamouth–a new species, genus, and Familia of lamnoid shark (Megachasma pelagios, Familia Megachasmidae) from the Hawaiian Islands. Proceedings of the California Acdemy of Sciences (Series 4), 43(8): 87–110.
Teng, H.-T., 1959. Studies on the elasmobranch fishes from Formosa. Part 6. A new species of deep sea shark (Centrophorus niaukang) from Formosa. Reports of the Laboratory of Fishery Biology, Taiwan Fisheries Research Institute, (9): 1–6.
–           1962. Classification and distribution of the Chondrichthyes of Taiwan. Ogawa Press, Maizuru, Kyoto.
Thomson, D. A., Findley, L. T. & Kerstich, A. N., 2000. Reef fishes of the Sea of Cortez. University of Texas Press, Austin.
Torres-Huerta, A. M., Carrasco-Bautista, P. & Cruz-Martínez, A., 2013. Presence of the denticled roundray Urotrygon cimar in the Gulf of Tehuantepec [en línea]. 4 pp. Marine Biodiversity Records, 6: e21. <http://www. journals.cambridge.org/action/displayJournal?jid=MBD> [consulta: 13 octubre 2014].
Torres-Orozco, R. E. & Castro-Aguirre, J. L., 1992. Registros nuevos de peces tropicales en el complejo lagunar de Bahía Magdalena-Bahía Almejas, Baja California Sur, México. Anales del Instituto de Biología, serie Zoología, 63(2): 281–286.
Townsend, C. H. & Nichols, J. T., 1925. Deep sea fishes of the `Albatross’ Lower California expedition. Bulletin of the American Museum of Natural History, 52(1): 1–20.
Vaillant, L. L., 1888. Expéditions scientifiques du “Travailleur” et du “Talisman” pendant les années 1880, 1881, 1882, 1883. Poissons, París.
Valenciennes, A., 1822. Sur le sous-genre Marteau, ZygaenaMémoires du Muséum National d’Histoire Naturelle, Paris, 9: 222–228.
van der Heiden, A., 1985. Additional morphometric data on Harriotta raleighana (Holocephali: Rhinochimaeridae) and description of copulation marks. Revista de Biología Tropical, 33(2): 185–188.
van der Laan, R., Eschmeyer, W. N. & Fricke, R., 2014. Family-group names of Recent fishes. Zootaxa Monograph 3882 (1), 1–230.
Wakida-Kusunoki, A. T. & Anda-Fuente, D., 2012. Presence of longfin mako shark Isurus paucus (Chondrichthyes: Lamnidae) in the south-eastern Gulf of Mexico, Tabasco, Mexico [en línea]. 3 pp. Marine Biodiversity Records, 5: e92. <http://www.journals.cambridge.org/action/displayJournal?jid=MBD > [consulta: 13 octubre 2014].
Walbaum, J. J., 1792. Petri Artedi sueci genera piscium in quibus systema totum ichthyologiae proponitur cum classibus, ordinibus, generum characteribus, specierum differentiis, observationibus plurimis. Redactis Speciebus 242 ad genera 52. Ichthyologiae pars III. Impensis Ant. Ferdin. Röse, Grypeswaldiae.
Werner, F., 1904. Die Fische der zoologisch-verleichend-anatomischen Sammlung der Wiener Universität. I. Teil. Zoologische Jahrbücher, Abteilung für Systematik, Geographie und Biologie der Tiere, 21(3): 263–302.
White, W. T., Last, P. R., Naylor, G. J. P., Jensen, K. & Caira, J. N., 2010. Clarification of Aetobatus ocellatus (Kuhl, 1823) as a valid species, and a comparison with Aetobatus narinari (Euphrasen, 1790) (Rajiformes: Myliobatidae). In: Descriptions of new sharks and rays from Borneo: 141–164 (P. R. Last, W. T. White & J. J. Pogonoski, Eds.). CSIRO Marine and Atmospheric Research Paper 32,  Hobart.
White, W. T. & Moore, A. B. M., 2013. Redescription of Aetobatus flagellum (Bloch and Schneider, 1801), an endangered eagle ray (Myliobatoidea: Myliobatidae) from the Indo-West Pacific. Zootaxa, 3752(1): 199–213.
Whitley, G. P., 1939. Taxonomic notes on sharks and rays. Australian Zoologist, 9(3): 227–262.
Wiley, T. R., Simpfendorfer, C. A., Faria, V. V. & McDavitt, M. T., 2008. Range, sexual dimorphism and bilateral asymmetry of rostral tooth counts in the smalltooth sawfish Pristis pectinata Latham (Chondrichthyes: Pristidae) of the southeastern United States. Zootaxa, 1810: 51–59.
Yano, K., Stevens, J. D. & Compagno, L. J. V., 2004. A review of the systematics of the sleeper shark genus Somniosus with redescriptions 0f  Somniosus  (Somniosusantarcticus  and  Somniosus (Rhinoscymnuslongus (Squaliformes: Somniosidae). Ichthyological Research, 51: 360-373.

Contingut ressenyat a: